Bouwt Iran een piramidespel op een economisch kerkhof?

Ook in Iran maakt men werk van een ‘exit strategie’. Hoewel het land hard getroffen werd door het coronavirus, ging het nooit echt in lockdown. Het wekelijkse vrijdaggebed werd geannuleerd, scholen en universiteiten gingen dicht, en vast benoemde ambtenaren gingen deeltijds werken. Deze maatregelen blijven voorlopig van kracht. Winkels, banken, overheidsloketten en fabrieken die rond de nieuwjaarsperiode (eind maart, begin april) iets langer sloten dan gewoonlijk, zijn intussen opnieuw open. Hier en daar krijgen ook restaurants toestemming om opnieuw te openen. Volgens de regering is het ergste voorbij, en is het hoog tijd dat het gewone leven weer op gang komt.

Een aantal kennissen die de voorbije twee maanden zoveel mogelijk thuis bleven, komen intussen opnieuw buiten om vrienden en familie te bezoeken, of om te werken. Sommigen omdat ze er van uit gaan dat de piek van de epidemie inderdaad voorbij is, anderen omdat ze financieel de eindjes niet langer aaneengeknoopt kregen, of omdat ze het niet volhielden om zich te blijven afzonderen, zonder perspectief op een einde van de epidemie.

Twijfel over de cijfers

Volgens de officiële cijfers hangt het aantal corona-overlijdens nu al een week of drie rond de 100 per dag, met een licht dalende trend. Ook het aantal nieuwe besmettingen gaat al drie weken omlaag. Toch lijken de ziekenhuizen nog steeds te worden overspoeld met coronapatiënten. Openbare ziekenhuizen weigeren zelfs dringende hartoperaties, omdat ze de toevloed niet aankunnen.

Meer en meer rijst er openlijk twijfel over de officiële cijfers. Een uitgelekt rapport van het Iraanse parlement beschuldigt de regering van het onderrapporteren van zowel de besmettingen als het aantal doden. Ook verschillende lokale politici in Teheran spreken de nationale cijfers tegen. Volgens hen ligt het aantal bevestigde corona-overlijdens in Teheran alleen ongeveer even hoog als het officiële cijfer voor het hele land. Teheran telt een heel hoog aantal besmettingen, maar is zeker niet de enige getroffen regio. Van de 31 Iraanse provincies bleven er maar vijf relatief gespaard. Zestien provincies werden bijzonder hard getroffen.

Zweepslagen en gevangenisstraffen

Het in twijfel trekken van de nationale statistieken is niet zonder gevaar. Iraanse veiligheidsdiensten maakten bekend 3 600 personen te hebben gearresteerd voor het verspreiden van ‘geruchten’ over het coronavirus. De Iraanse repressie draait opnieuw op volle toeren.

Iran communiceert zelden over het lot van arrestanten. Familieleden staan onder druk om niet te spreken met de pers of met NGO’s. Soms doen ze dat toch, en zo komen druppelsgewijs berichten binnen over de mensen die tijdens de protesten in november of februari werden opgepakt. Verschillende jongeren kregen effectieve gevangenisstraffen van vijf tot zeven jaar. Anderen kregen voorwaardelijke gevangenisstraffen, of zweepslagen. Enkele familieleden klagen aan dat de veroordeelden hun straf niet mogen uitzitten in afdelingen voor politieke gevangenen. Ze komen terecht tussen zware criminelen, en worden soms door andere gevangenen mishandeld.

Informele monopolies

Eind maart begon een team van Artsen Zonder Grenzen in Isfahan met de bouw van een noodziekenhuis. Het zou er vijftig patiënten met het coronavirus verzorgen. Aanvankelijk werden de dokters goed ontvangen, maar enkele dagen voor het ziekenhuis zou openen, zijn ze plots het land uit gezet. Waarom er eerst wel toestemming kwam, en die daarna werd ingetrokken, is niet duidelijk. Mogelijk floot de Revolutionaire Garde of de inlichtingendienst de regering terug.

Wel duidelijk is dat sommigen binnen het regime munt proberen te slaan uit de crisis. In Iran bestaan er verschillende informele monopolies, waarbij de markt voor bepaalde producten volledig in handen is van enkele bedrijven van de Revolutionaire Garde of van het zakenimperium dat onder controle staat van opperste leider Ali Khamenei. Dat is tijdens deze crisis niet anders. Privébedrijven die proberen testkits te importeren, krijgen geen importvergunning. Een bedrijf van de opperste leider, dat zonder vergunning opereert, kreeg hierdoor een de facto monopolie. Door het uitschakelen van concurrentie kan het de testen verkopen voor meer dan het dubbele van de inkoopprijs. Dit tot grote verbazing van de Koreaanse leverancier van de testen.

De beurs gaat door het dak

Opvallend economisch nieuws komt van de Beurs van Teheran. De TEPIX index steeg op een jaar tijd met zo’n 450%. Ook wanneer je corrigeert met de officiële inflatie van zo’n 30% á 40% per jaar, blijft dat spectaculair. Vooral in maart en april van dit jaar gingen de aandelenprijzen door het dak. De stijging komt op een vreemd moment. De Iraanse economie is er belabberd aan toe. De olieprijzen zijn historisch laag, en het blijft hoogst onzeker hoe de coronapandemie zich verder zal ontwikkelen. Maar dat lijkt Iraniërs niet tegen te houden.

Ik ken mensen die nog nooit in hun leven een aandeel hadden gekocht, maar die nu plots al hun spaargeld op de beurs investeren. Bij het zien van de winsten die ze op een paar dagen tijd maken, verkopen ze hun auto en juwelen om nog meer aandelen te kopen. Zorgen maken ze zich niet, omdat het gaat om aandelen in overheidsbedrijven.

Ze gaan er van uit dat de staat deze bedrijven nooit failliet zal laten gaan, en dat hun investering dus veilig is. Mensen die aanschuiven bij de bakker of de supermarkt, tonen elkaar hoe je met je smartphone aandelen kunt verhandelen. De staatstelevisie wakkert de beursmanie nog aan door interviews uit te zenden waarin burgers vertellen hoeveel geld ze hebben verdiend.

Bankencrisis

De regering toont zich uiterst tevreden met de stijgende aandelenprijzen. Volgens President Rouhani vormen ze het bewijs dat Iraniërs vertrouwen hebben in hun regering en in hun politieke systeem.  Rouhani maakt van de gelegenheid gebruik om drie banken en twee verzekeraars, die nu in overheidshanden zijn, naar de beurs te brengen. Voor de regering lijkt het een win-win situatie: ze heeft dringend cash nodig, en kan zich van verlieslatende banken ontdoen.

Iran worstelt al jaren met een bankencrisis. Verschillende banken gingen reeds over kop. De resterende Iraanse banken stapelden voor miljarden euro’s verliezen op. Er lijkt dan ook geen enkele rationele verklaring voor de hoge prijzen waaraan deze aandelen momenteel worden verhandeld.