Brexit 2016 – De zoete wraak van Enoch Powell

Hoewel we beter zouden moeten weten, reageerden we met z’n allen stomverbaasd op de uitslag van het Britse referendum in juni. Niemand geloofde echt dat dit ooit zou kunnen gebeuren. Michael Gove, een prominent lid van de Vote Leave-campagne, trok op 23 juni vroeger naar bed in de overtuiging dat de tegenstanders toch gingen winnen. Toen een medewerker hem echter in de vroege uren van 24 juni wakker belde met het tegengestelde nieuws kon hij het niet geloven. Ook premier Theresa May gaf onlangs in een interview toe dat ze helemaal verrast werd door de uitslag. Haar voorganger David Cameron had twee jaar terug op een G20 nog gepocht dat hij zo’n referendum met 70% voor de Europese Unie kon winnen.

De foute gok van de premier

Dat grote zelfvertrouwen bracht hem ertoe het referendum een jaar vroeger dan verwacht te laten plaatsvinden. Tegen de adviezen van zijn naaste medewerkers in. George Osborne, zijn invloedrijke minister van Financiën, was zelfs helemaal gekant tegen een volksraadpleging. Cameron maakte zich sterk dat hij het electoraat kon overtuigen van het heronderhandelingspakket dat hij van de EU zou verkrijgen. In mei 2015 had hij toch compleet uit het niets een volstrekte meerderheid gehaald? Hij rekende erop dat die kiezers achter hem stonden. Later zou blijken dat een grote meerderheid van de conservatieve achterban voor het andere kamp koos op 23 juni. De EU-collega’s deden niet veel moeite om David Cameron ook maar iets te gunnen. Hij kon geen grote prijs voorleggen in Londen. Dat speelde ferm in zijn nadeel en uiteindelijk kwam dat als een dikke boemerang terug in het gezicht van de EU.

Eurofiel-zijn ligt moeilijk

Tijdens de hele campagne slaagde het eurofiele kamp er niet in om een positieve boodschap uit te dragen. Men wees vooral op de gevaren van een mogelijke brexit. Geen enkele Remainer durfde voor een sterkere EU te pleiten, ‘Yes to more Europe’ was ongewenst. Meer zelfs, bij een eventuele overwinning van het eurofiele kamp dreigden de Britten moeilijk te doen tegenover ‘Brussels’. Het Verenigd Koninkrijk zou elke stap naar meer EU blokkeren, maakte men zich sterk.

Opvallend in de hele campagne is het bovenhalen van oude gloriën als Winston Churchill en Margaret Thatcher. Ofwel werden ze als diepe euroscepticus of als overtuigde eurofiel versleten. Maar over de twee meest invloedrijke politici voor de discussie zelf werd zedig gezwegen.

Invloed vanuit het graf

Edward Heath, de premier die het land in het bad van de Europese samenwerking trok in 1973, was een overtuigde Europeaan. De argumenten die de overleden politicus ooit voorlegde zouden vandaag ook kunnen gebruikt worden in het debat. Maar zoals gezegd durft niemand van belang op het eiland nog zo’n pro-Europese taal uitslaan. Dat is de schuld van zijn grote tegenpool, Enoch Powell. Powell is een gecontesteerde man omwille va zijn migratiekritiek ten tijde van Heaths partijvoorzitter- en premierschap. Maar, zoals de oud-voorzitter van Labour Neil Kinnock dit jaar terecht opmerkte, won Enoch Powell vanuit zijn graf het heersende debat over de EU. Zijn eurosceptische denken is de dominante stroming van het VK geworden. Hij plantte de angst voor een Europese superstaat diep in het hart van zijn oud-partij, de Conservatives, en hij zou een inspirator voor Nigel Farage blijken. Een jonge Farage probeerde in de jaren ’90 nog de openlijke steun van de bejaarde Powell te krijgen, maar hij slaagde daar nooit in. De Ukip-voorman wordt door zijn felste critici ook wel ‘Poundland’s Enoch Powell’ genoemd. Poundland is een goedkope winkelketen vergelijkbaar met Action hier bij ons.

Toen Nigel Farage vroeg in de ochtend de overwinning claimde en ook later Boris Johnson en Michael Gove – weliswaar op een meer beteuterde manier – hetzelfde deden, dan was dat de zoete wraak van Enoch Powell.

 Dit artikel kadert in het project ‘Soevereiniteitsbewegingen in Europa’ dat tot stand komt met de steun van de Vlaamse overheid.

Foto: (c) Reporters