Catalonië of Groot-Andorra?

De (zeer) rechtse Partido Popular (PP) zit met een struisvogelei. De Spaanse eerste minister Mariano Rajoy heeft zich in een zelf uitgezette fuik vastgezwommen, en kiest nu voor de autoritaire vlucht vooruit. Eerder dan te erkennen dat een volksraadpleging over onafhankelijkheid van Catalonië best, zoals in Schotland, met rationele afspraken op zijn plaats is, volhardt hij in de afwijzingspolitiek. Centralisme op zijn smalst, echo’s van de tijden van Franco zijn steeds minder ver weg. Rajoy (misschien was het voorbestemd, want hij studeerde rechten in zijn geboortestad Santiago de Compostela; hij heeft nog een lange bedevaart voor de boeg) zit helemaal op de lijn van zijn bijna despotische voorganger José Maria Aznar (niet toevallig de kleinzoon van een Baskische renegaat die propagandist voor de falangisten werd, zoon van een legerofficier, en zelf gepamperd journalist onder de dictatuur; als premier kende hij een hoge onderscheiding toe aan het hoofd van de geheime dienst in San Sebastian, Melitón Manzanas, notoir Franco-aanhanger en folteraar, die in 1968 door de ETA werd omgebracht). Rajoy blijft in de fase van ontkenning hangen en beseft niet hoe zijn onwil om open te praten over de Catalaanse verzuchtingen naar meer zelfstandigheid de breuklijn met Madrid alleen verder uitdiept. 

De uitslag van de verkiezingen in Catalonië loog er anders niet om. Zijn PP haalde nauwelijks 11 van de 175 zetels in het Catalaans parlement. De radicale independentisten maakten van de stembusgang een plebisciet, gesterkt door de mensenketting van ruim één miljoen mensen (er zijn 7 miljoen Catalanen) die los wil van Madrid en zijn bevoogding. Ze haalden hun slag thuis met een absolute meerderheid van 72 zetels: 62 voor het gelegenheidskartel Junts pel Sí rond uittredend minister-president Artur Mas, en 10 voor de linkse eurosceptici van CUP. De Groenen zijn niet gewonnen voor een breuk met Spanje, maar eisen wel een verregaande zelfstandigheid en overdracht van bevoegdheden. Ook de uit burgerbewegingen gegroeide linkse partij Podemos huldigt dat standpunt, als de sociale vraagstukken maar eerst aan bod komen.

Eenheid voor onafhankelijkheid

In het kartel is het net dat onafhankelijkheidsstreven dat zorgt voor een eenheid die de ideologische verschillen overbrugt. Liberaal centrumrechts (de Convergéncia van Mas, en vroeger Jordi Pujol) heeft de handen in elkaar geslagen met gematigd links van de Esquerra Republicana (ERC), en met uiterst links van de Nova Esquerra. De Convergéncia is lid van de liberale ALDE. Het ontlokte Philippe De Backer (Open Vld) in Straatsburg de berustende bedenking: ‘Het is jammer, maar het lijkt erop dat onze Catalaanse collega macht ruikt. Hij is nog uitsluitend bezig met zijn binnenlandse problemen’. Die collega is rijzende ster Ramon Tremosa i Balcells, een kundig omringde economist. Ik ging hem opzoeken in zijn kantoortje in het Europees Parlement.

‘Dat de Spaanse koning Felipe hier spreekt? Overbodig. De tekst is toch nauwgezet nagekeken en gestuurd door de conservatieve regering in Madrid’. Dat klopte. Felipe zong natuurlijk de lof van eenheid in verscheidenheid, van de grondwet en haar behoeders, van de cultuurdragende rol van Spanje, van zijn Europese roeping. Bij de Nova Esquerra klonk alleen misprijzend gegniffel. Medestichter van de Socialistische Partij van Catalonië (PSC), Ernest Maragall i Mira, bleef ostentatief weg uit het halfrond (‘niet te combineren met onze parlementaire werkzaamheden’), en schreef een open brief aan Felipe VI, waarin hij de discriminatie aankloeg ‘als burger, als Catalaan’, omdat de rechtse regering zowel de grondwet als het Grondwettelijk Hof misbruikt voor eigen politieke doeleinden.

‘Dat klopt’, bevestigt Tremosa. ‘Een bankentaks? Ongedaan gemaakt door het Hof. De armen een noodzakelijk minimum aan water en stroom toekennen? Verworpen door het Hof. Artur Mas vervolgen voor misbruik van openbare fondsen? Onze computers misschien, die eigendom zijn van de Catalaanse overheid? Een politiek proces. De minister van Justitie zegt onbeschaamd dat de aanklacht is ingehouden tot twee dagen na de verkiezingen, om te verhinderen dat Mas nog meer stemmen zou halen. Vrijheid van meningsuiting? Waarom dan een wet ’ter bescherming van de burger’ aannemen in december vorig jaar, die de politiestaat installeert met hoge boetes voor kritische journalisten en zo goed als een verbod op niet-aangekondigde en ‘gevaarlijke’ betogingen? Een muilkorfwet. Nu al kent Spanje het hoogste aantal politiemensen per hoofd van de bevolking. Bevoegdheidsoverdrachten? Amper een maand geleden zijn de wetten aangepast. Eigen taal? Teruggedrongen in het onderwijs, alleen Andorra is nog volledig Catalaanstalig. Sinds 1980 wordt ons autonomiestatuut bewust verder uitgehold’.

Philippe De Backer schudt het hoofd. ‘Tremosa radicaliseert’. Zoals de meeste Catalanen. In november vorig jaar wezen peilingen uit dat 80 % van de bevolking haar eigen weg wil gaan. Rajoys handen zijn trouwens gebonden door de verkiezingen die eind dit jaar gehouden worden. Niet dat de andere grote partij, de socialistische PSOE, in centralisme onderdoet voor de PP. Angst voor verandering, angst voor de wijziging van staatsgrenzen, zoveel is duidelijk. Tremosa haalt de schouders op.

‘Spanje heeft niet het monopolie van Europese gehechtheid. Nergens in de Europese hiërarchie zit er nog een Spanjaard. De invloed is helemaal getaand. Het is Madrid dat de begroting laat ontsporen, niet Barcelona. Catalonië is goed voor dik 20 % van het bnp en voor een derde van de uitvoer. Niet langer naar het Spaanse binnenland, 70 % tot voor kort. De cijfers zijn nu omgekeerd, Europa is de eerste markt. Artur Mas hamert op die Europese inbedding, hij wil ook lid van de NAVO blijven. Economisch zou Spanje bij een scheiding meer afzien dan Catalonië. ‘Wij hebben de zetels van 6.400 multinationals, het gunstige bedrijfsklimaat zal ze niet wegjagen. Weet je, onze eerste luchthaven is niet meer Madrid, maar Londen’.

Doodlopend straatje?

Tremosa wordt lyrisch, en haalt er de Europese letterkunde bij om zijn gelijk te bewijzen. Graham Greene, Thomas Mann, Fjodor Dostojewski. ‘Greene werd al vroeg katholiek. Hij zei dat het Spaanse katholicisme niets vandoen heeft met Europa. Het is extreem mysticisme, zoals bij de orthodoxen. In Monsignor Quixote (1982) pasticheert hij net het meesterwerk van Cervantes. Op zijn tocht door Spanje verhelderen gesprekken van een verlopen pastoor met ‘Sancho’, de communistische ex-burgemeester van El Toboso, de afglijding van de katholieke eredienst naar bijgeloof, schijnheiligheid en onverdraagzaamheid. Je kunt er uit afleiden dat als je moet kiezen tussen Spanje en Rusland, de voorkeur naar Rusland moet gaan. Ook Mann vergelijkt in Der Zauberberg het Kremlin met het Escorial; het eerste is een verkieslijker gevangenis. En Dostojewski laat de Groot Inquisiteur Christus zelf veroordelen in De Gebroeders Karamazov. De verbeelding is maar een schaduw van de werkelijkheid’.

Maar die werkelijkheid lijkt in een doodlopend straatje te zijn beland. Tremosa ontkent dat. Hij verwijst naar het Witboek over onafhankelijkheid dat voorligt en geïnspireerd is door Schotland. Hij verwijst naar het stappenplan dat Mas op 7 november 2012 heeft vastgelegd.‘We blijven aandringen op een volksraadpleging naar Brits model. Als Madrid volhardt in de boosheid, dan zal het Catalaans Parlement eigen wetgeving legitimeren die de weg daartoe opent. Blijft Madrid nee zeggen, pas dan komen er snap elections met de onafhankelijkheid als inzet. Is er een meerderheid, dan komt er een regering die 18 maanden krijgt om onderhandelingen af te dwingen. Pas na de afwikkeling van de boedelscheiding, onder meer van de verdeling der openbare schulden, zal Barcelona eenzijdig de onafhankelijke republiek uitroepen. Madrid probeert stokken in de wielen te steken door een steeds hogere opkomst bij verkiezingen te eisen. Maar nu al zijn 83 % van de Catalanen gaan stemmen. Madrid moet zich geen illusies maken. De sterkste onafhankelijkheidsdrang zit bij de intellecuelen en de jongeren’. 

Hij geeft me nog gauw een boek mee. What’s Up with Catalonia? (2013). In zijn eigen bijdrage staat één zin centraal: ‘Catalonia is tied to the Europe of small efficient states, while that which is not working is still tied to constant, decadent centralism’.

Foto: de kopstukken van Junts pel Sí op de verkiezingsavond van 27 september. (c) Vilaweb.cat

Deze tekst verscheen in verkorte vorm in het oktobernummer van het liberale maandblad Volksbelang.