Chinees kapitalisme onder druk

De Chinese economie staat weer op positief in vele nieuwsberichten. De Chinese beurs doet het opmerkelijk goed. Maar dat mag niet verdoezelen dat het Chinese zogenaamde staatskapitalisme al een tijdje niet meer zo dynamisch is. In 2018 was er nog sprake van meer dan 51.000 startups, gefinancierd door durfkapitaal, maar dat is teruggevallen tot een magere 1200. De voorbije jaren is er ook veel kapitaal teruggetrokken uit China, en de beurswaardering van Chinese bedrijven is op de langere termijn al jaren ondermaats.

Bovendien komt er al lange tijd veel slecht economisch nieuws uit China. De economische groei stagneert en de vastgoedsector zit in een zware crisis. De Amerikaanse beursindex S&P 500 noteerde net vier jaar geleden op 3500 punten en vandaag op 5700, oftewel een toename van 63 procent op vier jaar. De Chinese index (Shanghai SSE) evolueerde op diezelfde periode met… 4 procent op vier jaar. Dat is dus met de recente beurswinst inbegrepen.

S&P 500 in vergelijking met SSE over 4 jaar.

Twee weken geleden was het palmares nog een daling met 16 procent. De Chinese overheid en centrale bank hebben deze maand een bazooka aan monetaire en budgettaire geldsteun geladen. Met dus een beursopstoot als gevolg. En ja, deze ‘beursrally’ kan nog een tijd verder lopen. Economische geletterdheid betekent dat je begrijpt dat dit wel wat koerswinst kan opleveren. Maar ook dat dit absoluut geen verhaal van structureel optimisme in de Chinese economie onderbouwt. In dit stuk gaat het erover dat de economische fundamenten van China erg problematisch zijn. Daar komt wellicht nog een handelsoorlog met het Westen bij, na de Amerikaanse verkiezingen.

Dirigisme

Velen wijten de lamentabele economische toestand aan het autoritaire optreden van president Xi Jinping. Die laat zich inderdaad van zijn meest dirigistische kant kennen. Een erg positieve attitude tegenover bedrijven toont hij in elk geval niet. Technologiebedrijven krijgen het verwijt zich monopolistisch te gedragen. Of dat verwijt terecht is, wordt nauwelijks aangetoond. Het kan evengoed dat het regime vindt dat die bedrijven zich onvoldoende inpassen in de visie van de communistische partij.

Opmerkelijk is trouwens hoe het Chinese regime ineens een echte kruistocht opstart tegen corruptie bij bedrijfsmanagers, al dan niet van staatsbedrijven. Het komt bij velen in het land en elders over als een willekeurige strafcampagne waarbij het onvoorspelbaar is wie de overheid zal straffen en waarom precies.

Chinese succesvolle bedrijfsleiders weten dat hun handel en wandel van dichtbij gemonitord wordt door het regime. Wat ze met hun geld doen is absoluut niet alleen hun privézaak. Transacties worden opgevolgd. Ook hun publieke uitspraken worden nauwgezet in de gaten gehouden. Tien jaar geleden keken velen op naar Chinese bedrijfsfiguren als Jack Ma van Alibaba en Ma Huateng van Tencent. Vandaag is het zeer onzeker of die nog in de gunst liggen van het regime.

Academie

Aan de Chinese Academie voor Sociale Wetenschappen (CASS) rommelt het. Zo is elke vermelding van de prominente gezondheidseconoom Zhu Hengpeng verwijderd. Voor de internationale gemeenschap van economen is hij slechts één voorbeeld van de vele academici die recent op verontrustende wijze zijn verdwenen in China. Apparatsjiks op CASS stellen dat het problematisch is als academici en journalisten pessimisme verspreiden over de economische vooruitzichten van China.

Jaarlijkse ‘inspecties op partijdiscipline’ zijn vaste kost sinds president Xi een autoritaire bocht heeft gemaakt. Dit jaar is het Institute of Economics aan de beurt. Academici wordt gevraagd ‘afwijkend gedrag’ van collega’s te melden. Specifiek gaat het over ‘mensen met twee gezichten’ die publiekelijk wel steun belijden aan de partij maar privaat kritiek uiten.

President Xi zelf zegt geregeld dat partijdiscipline impliceert dat je ‘angst in het hart hebt, voorzichtigheid in wat je zegt en terughoudendheid in je acties’. Dit is allesbehalve een cultuur waarin ondernemerschap en vindingrijkheid kunnen bloeien.

Overheidsvehikels

Internationaal heet het dat de overheid ‘strenger is geworden’ voor privébedrijven. Het gevolg is dat de bereidheid om te ondernemen en risico te nemen in het land fors is afgenomen. Overheidsvehikels zoals Shenzhen Capital Group voeren vooral veel processen tegen startups die een slecht parcours achter de rug hebben. In de wereld van durfkapitaal is het nochtans een ijzeren wet dat er in een portefeuille van tien bedrijven altijd maar enkele het zullen maken.

Waarom zou je nog ondernemen en risiconemen in dergelijke context? De staat neemt onder het mom van de strijd tegen corruptie een almaar groter deel van de markt van het durfkapitaal zelf over. De vooraanstaande bankier Bao Fao van investeringsbank China Renaissance lijkt ondertussen ook verdwenen. Enkele jaren geleden was zijn prestige (en vergoeding) nog te vergelijken met de grote jongens van Wall Street. Sindsdien heeft president Xi een erg agressieve campagne gelanceerd tegen ongelijkheid en de excessen in de financiële sector. De aantrekkelijkheid van de opleidingen financiën en economie bij studenten heeft er duidelijk onder geleden. Jongeren richten zich opnieuw meer naar klassieke staatsbedrijven. Als ze al niet proberen naar het buitenland te trekken.

Het finale resultaat van dat alles is dat de economie amechtig lijkt en het zo belangrijke aandeel van startups krimpt. Dat is van veel structurelere aard dan het recente kunstmatig oppompen van de Chinese beurs door de budgettaire en monetaire geldinjectie. China kapitalistisch? Laten we het antwoord in een slogan gieten: Kapitalisme, dat moet je waarmaken, jarenlang en elke dag.