Duitse christendemocratie in zwaar onweer

Angela Merkel vertoeft graag in het buitenland, is graag hoog in de lucht op weg naar internationale conferenties, ver weg van de laagten van de binnenlandse politiek. De gebeurtenissen in de Oost-Duitse deelstaat Thüringen verstoorden echter haar rust: de verkiezing van de liberaal Thomas Kemmerich (FDP) tot minister-president met de stemmen van de CDU én de rechts-radicale Alternative für Deutschland (AfD) vorige woensdag dreigde haar erfenis – harde opstelling tegen ‘de rechtse rand’ — te verbrijzelen.

Vervloeking

Zo sprak Merkel daarom dus vanuit het verre Zuid-Afrika een vervloeking uit over wat er zich in het deelstaatparlement van Thüringen voltrokken had: ‘unverzeichlich‘ (onvergeeflijk). Dat deed ze met zo’n autoriteit dat die van CDU-voorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer (AKK) erbij verbleekte. De gedelegeerden op het partijcongres van december 2018 hadden AKK verkozen boven de conservatieve concurrent Friedrich Merz, maar die overwinning was zo nipt dat ze al vanaf het begin niet vanuit een sterke positie kon handelen. Ze slaagde er niet in te overtuigen, de verschillende stromingen binnen de partij op elkaar af te stemmen, kortom te leiden. Het verwijt van Führungsschwäche (zwak leiderschap) was nooit ver weg.

Torpederen

De verkiezingen in drie Oost-Duitse deelstaten vorig jaar verliepen, behalve in Sachsen, niet goed voor de CDU. ‘Thüringen’, en meer bepaald de verkiezing van Kemmerich tot minister-president ”bij de gratie van de AfD’ was de druppel die de emmer deed overlopen. AKK verdedigde altijd de stelling dat de CDU geen gemene zaak mocht maken noch met de AfD noch met de links-radicale Die Linke. Toch blijkt nu dat de CDU-Thüringen het risico incalculeerde dat de AfD met CDU en FDP mee zou stemmen om het project van een rood-rood-groene minderheidsregering (van Linke, SPD en Bündnis 90/Die Grünen) te torpederen. Na ophef in media en politiek was het ontslag van Kemmerich onvermijdelijk geworden.

Kaakslag

AKK trok daarop naar Erfurt, de hoofdstad van Thüringen, om de landelijke afdeling van de CDU op het hart te drukken voor Neuwahlen (nieuwe deelstaatverkiezingen) te gaan. Die weigerde daarop in te gaan: weer een kaakslag voor AKK. Intussen oefenden de sociaaldemocraten (SPD), de coalitiepartner van de CDU/CSU in de federale regering, zware kritiek uit op de AKK als zou ze ‘de chaos nog groter’ gemaakt hebben. De linkse partijen eisten ook garanties dat Bodo Ramelow (Die Linke) tot minister-president zou gekozen worden. Merkel telefoneerde zaterdag met Ramelow om duidelijk te maken dat de CDU de kandidaat van Die Linke niet zou steunen. Ook dit illustreerde het autoriteitsverlies van AKK. Merkel handelde alsof ze weer (tijdelijk) voorzitter was.

Kaliber

Het eigenmachtige optreden van Merkel deed AKK beseffen dat het zo niet verder kon. Maar het aangekondigde ontslag van AKK straalt ook negatief op de bondskanselier af. Het was immers Merkel die eind oktober 2018 beslist had kanselierschap en voorzitterschap van elkaar te scheiden. Degene die haar zou opvolgen als voorzitter, zou dan later bij de voor september 2021 geplande Bondsdagverkiezingen opkomen als kandidaat-kanselier van de Union (het kartel van de CDU en de Beierse zusterpartij CSU). Merkel had een voorkeur voor AKK als haar opvolgster, maar die dromen kan ze nu wel definitief opbergen. AKK bleek geen sterke voorzitter te zijn, laat staan dat ze dan het kaliber voor kanselier zou hebben. Er ontstaat nu wat de Duitsers een ‘Hängepartie’ noemen, het onderbreken van het schaakspel om het later voort te zetten: voor Dietmar Barsch, fractievoorzitter van Die Linke, het bewijs dat de GroKo, de Grote Coalitie van CDU/CSU en SPD, op haar laatste benen loopt. Ook Sigmar Gabriel, gewezen voorzitter van de SPD, denkt dat er gauw nieuwe verkiezingen op federaal vlak gaan komen.

Vijandbeeld

De beslissing van AKK om op te stappen doet vele CDU-politici perplex staan. Er is sprake van Orientierungslosigkeit. Wie volgt AKK op? Verschillende namen doen de ronde: Armin Laschet, minister-president van Nordrhein-Westfalen; Markus Söder (CSU), zijn ambtsgenoot in Beieren; Jens Spahn, federaal minister van Gezondheid; Friedrich Merz, gewezen fractievoorzitter van de Union. De conservatieven binnen de CDU zouden graag Merz als voorzitter en latere kandidaat-kanselier op het schild gehesen zien worden. Ze stellen dat het migratiebeleid van Merkel de AfD groot gemaakt heeft. Een terugkeer van de CDU naar een strenger beleid en een meer conservatief profiel  zou in hun ogen weer veel kiezers van de AfD weghalen. Met het verdwijnen van Merkel en vooral het einde van haar beleid zou de AfD een machtig vijandbeeld verliezen.