Cipier van ’s werelds listigste booswicht

Op 5 mei, om 17.49u om precies te zijn, is het tweehonderd jaar geleden dat Napoleon Bonaparte zijn kaars liet op het eiland Sint-Helena in de Atlantische Oceaan op enkele duizenden kilometers verwijderd van de Afrikaanse westkust. Het stormde en regende alsof het weer de tragiek van Napoleon wilde onderstrepen.

De komende tijd zal iedereen de mond vol hebben over Frankrijks grote man en diens nalatenschap. Er zullen ook discussies mee gepaard gaan over of Napoleon nu aan de juiste of aan de foute kant van de geschiedenis stond. Nuance is dezer dagen niet langer populair. Ik ben niet zinnens deze column te wijden aan de keizer der Fransen. Ik wil u graag onderhouden over Hudson Lowe.

Veteraan tegen Napoleon

Waarschijnlijk zegt zijn naam u niet meteen iets. En ik moet eigen eigenlijk ‘Sir’ Hudson Lowe zeggen. Misschien was het daarom dat de naam u niets zei. Hudson Lowe werd geridderd voor zijn bijdrage in het verslaan van de ‘kannibaal’ — Napoleon Bonaparte voor de vrienden.

Lowe, van Ierse geboorte, leidde onder meer een regiment met Corsicaanse opstandelingen, de Royal Corsican Rangers, tegen de Grande Armée van Napoleon. In 1812 deed hij dienst als verbindingsofficier voor onder meer generaal Blücher, de Pruis die drie jaar de doorslag zou geven voor de geallieerde overwinning bij Waterloo.

Bijna-veteraan van Waterloo

De Ier stond bekend voor zijn precisie. Daarom zat hij in het team dat alle informatie over de regio rond Waterloo verzamelde voor de hertog van Wellington. Hij raadde de hertog aan, mocht het ooit tot een treffen komen in die streek, om de hoeves van Mont St Jean, La Haie Saint en Hougoumont te gebruiken in een defensieve positie. Wanneer de historische veldslag bij Waterloo zich op 18 juni 1815 ontplooide zat Sir Hudson in Italië en vernam hij dagen later wat er zich in de streek rond Brussel had afgespeeld. Hij had zijn afspraak met de geschiedenis gemist.

Deze man, bestoeft door Blücher en Wellington, werd op 1 augustus 1815 aangeduid door de Britse regering als de bewaker van de definitief verslagen Napoleon Bonaparte. De minister van Koloniën, Lord Bathurst, benadrukte het belang van ‘een streng regime’ voor de voormalige vijand. Napoleon was inmiddels het voorwerp geworden van een politiek debat op de Britse eilanden. De regerende Tory’s zagen in de afgezette keizer vooral een vijand van de oude orde — hun orde. De Whig-oppositie, zowat de voorlopers van de liberalen, zagen in Bonaparte een symbool van de vrijheid. Zij wilden hem een leven op het Britse platteland aanbieden. Het werd een zielig bestaan op het tropische Sint-Helena, ver weg van Europa, met Lowe als gouverneur.

Geen vrienden

Aanvankelijk stuurden de Britten admiraal Sir George Cockburn mee als hoofd van het kleine vlootje richting Sint-Helena. (Ik besprak Cockburn al eens eerder toen het ging over het platbranden van Washington.) Sir Hudson Lowe nam het toezicht van hem over op 14 april 1816.

De relatie tussen Napoleon en Sir Hudson verliep meteen slecht… en zo wilde de Britse regering het. ‘We hadden geen geschiktere kandidaat kunnen vinden’, schreef Bathurst naar Wellington. Napoleon verbleef op Sint-Helena in Longwood House en hij klaagde er over de ratten en de termieten. Lowe vond dan weer dat de generaal niet te klagen had. Dat ergerde Napoleon, want hij kon het niet hebben dat zijn bewaker hem aansprak met ‘generaal’ en niet met ‘keizer’. Na hun tweede ontmoeting schreef de generaal: ‘Wat een verderfelijk figuur is die gouverneur, zo iemand heb ik nooit ontmoet. Je zou je kop koffie niet leegdrinken als je er zo’n man alleen mee hebt gelaten.’

Diepe frustratie

Sir Hudson Lowe probeerde het met Napoleon te hebben over Corsica, waar de keizer der Fransen oorspronkelijk vandaan kwam, en over de oorlogscampagnes. Napoleon had geen interesse en snauwde: ‘Je hebt nooit mannen geleid buiten Corsicaanse deserteurs. Jij bent geen generaal, maar een klerk!’

De gouverneur nodigde Napoleon uit om mee de verjaardag van de Britse prins-regent te vieren, maar de Fransman ervaarde dat als spuwen in het gezicht. Wie viert er nu de verjaardag van zijn grootste tegenstander? De keizer misprees Lord Bathurst, de man die verantwoordelijk was voor de aanstelling van Hudson Lowe, als ‘de smerigste, de gemeenste en lafhartigste van alle mensen’. De frustratie zat diep.

Slechte reputatie

De onbegrepen en plichtsgetrouwe Lowe gooide de Ierse dokter waarmee Napoleon een goede band kreeg van het eiland. Hij verweet de dokter insubordinatie tegen zijn strenge bevelen. Ook de aangeduide biograaf en secretaris van de keizer, Emmanuel de las Cases, moest van het eiland af op bevel van de gouverneur.

Het ontslag was voor las Cases de perfecte reclame voor zijn biografie van Napoleon, een bestseller, maar de reputatie van Lowe in Europa werd er slechter en slechter door. De Franse publieke opinie leefde mee met de keizer en de Whigs klaagden het gedrag van de gouverneur aan in het Britse Lagerhuis. Maar Lowe, op bevel van Bathurst die zijn ondergeschikte bestookte met waarschuwingen voor allerlei vermeende complotten, wilde niets riskeren met Napoleon. Hij was al een keertje van een eiland ontsnapt, weet u wel.

Een belangrijke Pruisische generaal stuurde een persoonlijke brief naar Lowe, ‘de bewaker van Europa’s vrede’, en wees hem op zijn belangrijke opdracht van het gadeslaan van ‘de listigste booswicht in de wereld’. Het is niet te verwonderen dat het aantal schildwachten almaar toenam, dat er een drie meter diepe gracht rond Longwood House werd gegraven en dat Napoleon altijd en overal geschaduwd werd op het eiland.

De gier

Sir Hudson Lowe wordt wel eens ‘de ideale cipier’ genoemd om de mythe van Napoleon meer kleur te geven. Een mythe die Napoleon vooral zelf inkleurde. Hij zag zich als ‘een nieuwe Prometheus’ geketend aan de rots waar de Britse gier aan hem knaagde.

Wanneer Napoleon overleed aan maagkanker werd hij algauw een held en was Sir Hudson Lowe de booswicht. In zijn dagboek noteerde Lowe kort: ‘5h49: he has this moment expired’. De gouverneur beval dat Napoleon in een drie meter diepe put moest begraven worden onder een hoop cement.

Op de grafzerk kwam er geen naam. Lowe wilde ‘Napoleon Bonaparte’, zoals bij elke sterveling gewoon de naam en de familienaam. Maar de entourage van de vroegere keizer wilde enkel en alleen ‘Napoleon’. Dat vond Lowe veel te vorstelijk en dus kwam er geen epitaaf. Er verscheen wel een hekken rond het graf, want stel je voor dat Napoleon toch nog zou ontsnappen. Uiteindelijk kreeg hij later een praalgraf in Parijs.

Geen gentleman

De Britse regering stuurde de eigen booswicht Lowe naar Ceylon, maar weigerde er hem te benoemen tot gouverneur. Wellington schreef over Lowe dat hij hem ‘een domme man vond’. Nochtans volgde de dommerik netjes Wellingtons bevelen op.

Sir Hudson Lowe overleed verarmd en veracht in 1844. Een laat-19de-eeuwse Britse beschouwing over het leven op Sint-Helena beschreef hem als: ‘een enggeestige, domme, irritante man en geen gentleman’. De Napoleondevotie overwoekerde Lowes nagedachtenis als de wildste klimop.

Dan doe je eens wat ze van je vragen.