Corona als voorzet voor de 21e eeuw

‘Pessimismo dell’intelligenza, ottimismo della volontà’
Antonio Gramsci

In zijn onvolprezen De Afdaling in de Hel: Europa 1914-1949  (2015) merkt de Britse historicus Ian Kershaw op dat het uitbreken van wat al snel bekend zou raken als ‘de Grote Oorlog’ het werkelijke begin markeerde van de vorige eeuw.

De reden ligt voor de hand. Niks was zo kenmerkend voor die eeuw als de Eerste Wereldoorlog. Evenzo voor de tweede, nog fellere wereldbrand die er een turbulent interbellum later goeddeels uit voort zou komen. Bekeken vanuit die duidelijke cesuur, sluiten de 13 jaren voor 1914 inderdaad meer aan bij de negentiende dan bij de twintigste eeuw.

Misschien zullen toekomstige historici iets vergelijkbaars doen met de huidige eeuw. Het jaar 2020 zou met name ooit geboekstaafd kunnen worden als haar werkelijke begin. Anders gezegd: het is mogelijk dat de door het SARS-CoV-2 virus veroorzaakte pandemie, of de erbij horende, diepgaande disruptie van ons dagelijks leven, even kenmerkend zal blijken te zijn voor deze eeuw als de wereldoorlogen waren voor de vorige eeuw.

Niet dat we een eeuw in zogenaamde lockdown gaan doorbrengen. We dreigen echter wel in toenemende mate geconfronteerd te worden met de kwalijke gevolgen van de steeds grotere druk die steeds meer mensen uitoefenen op de aarde. Ook al manifesteren die gevolgen zich natuurlijk al langer. Precies zoals de Eerste Wereldoorlog vooraf gegaan werd door een paar kleinere oorlogen.

Antropogeen

Veel zal de komende decennia in het teken staan van het bezweren van die repercussies, iets waarvan onze vrijheid het eerste slachtoffer dreigt te worden. Al moet ik er meteen aan toevoegen dat een en ander normaliter ook impliceert dat onze technologie een enorme vlucht gaat nemen, precies zoals het geval was tijdens de wereldoorlogen. In die zin hebben ecomodernisten en andere optimisten gelijk: hoe groter de uitdagingen, hoe significanter de uiteindelijke vooruitgang.

Allicht vraagt U zich af wat de COVID-19 pandemie precies te maken heeft met die antropogene druk. Het antwoord, of het voornaamste deel van het antwoord, dat ik ook al uit de doeken deed in mijn vorig stukje, is zeer eenvoudig: de jongste decennia hebben een sterk stijgende wereldbevolking en de dito aantasting van de natuurlijke leefomgeving van wilde dieren geleid tot een significante toename van contacten tussen wilde dieren en mensen. Daardoor springen de virussen die dieren herbergen steeds vaker over naar lokale menselijke populaties en vandaar naar andere delen van het geglobaliseerde dorp. Of, in het geval van SARS-CoV-2, naar elk deel van dat dorp.

Pandemie op pandemie

Sedert de late jaren vijftig van de vorige eeuw zijn zodoende al ongeveer 40 nieuwe, door vi-russen veroorzaakte besmettelijke ziekten ontstaan: SARS-CoV-2 komt echt niet uit de lucht vallen maar past in een problematische trend. Sommigen maken inmiddels zelfs al gewag van een perfecte storm voor de zogenaamde spillover van pathogenen.

Na SARS-CoV-1 (Severe Acute Respiratory Syndrome-CoronaVirus) in 2003, MERS-CoV (Middle East Respiratory Syndrome-CoronaVirus) in 2012 en SARS-CoV-2 in 2019, wordt nu al gewaarschuwd voor de komst van SARS-CoV-3, SARS-CoV-4 en SARS-CoV-5. Er volgen deze eeuw hoe dan ook nog verschillende pandemieën. Toch zeker indien we even klungelig blijven omgaan met uitbraken van nieuwe besmettelijke ziekten als het geval was met SARS-CoV-2.

Druk op de ketel

Daar gaat het echter niet bij blijven. De niet-aflatende antropogene opwarming van de atmos-feer en verzuring van de oceanen zal ons uiteindelijk ook dwingen om onze gigantische, en voorlopig nog steeds toenemende netto-uitstoot van broeikasgassen in recordtempo tot nul te herleiden. Dit zal naar alle waarschijnlijkheid alweer het nodige kunst- en vliegwerk met zich meebrengen en een significante, restrictieve impact hebben op ons doen en laten.

2020 wordt trouwens al een poosje gepromoot als een cruciaal jaar in de strijd tegen die opwarming, ook al is die boodschap de jongste maanden helemaal ondergesneeuwd geraakt door het coronageweld en is de ‘2020 United Nations Climate Change Conference’ inmiddels uitgesteld. De reden is dat dit decennium onze laatste kans wordt om de klimatologische steven te wenden. Als we daar niet in slagen, wegens het soort onwaarschijnlijke ontkenning van de snel naderende bedreiging dat we recentelijk ook zagen in veel westerse landen, vlak voor de SARS-CoV-2 lockdowns, loopt de opwarming op termijn helemaal uit de hand (‘runaway climate change’). Of gaan we onze toevlucht moeten nemen tot gevaarlijke geo-engineering noodgrepen, het equivalent van die radicale en zeer disruptieve lockdowns.

Of je het pijnlijk toepasselijk kunt noemen of niet laat ik in het midden, maar 2020 is, ondanks de coronacrisis, ook goed op weg om zich te ontpoppen tot het warmste jaar ooit gemeten. Het vormt ook in die zin het symbolische begin van wat een bijzonder uitdagende eeuw lijkt te gaan worden. Of, om het met de vermeende Chinese vloek te zeggen: het wordt wellicht een bij-zonder interessante en boeiende eeuw, een die de ingeniositeit en het technologische kunnen van de mens op de proef zal stellen als nooit tevoren.