Kennis brengt verantwoordelijkheid mee

Laatst 21 juli publiceerde de biostatisticus Kurt Barbé (VUB) volgende grafiek, die het mogelijke aantal Covid-ziekenhuisopnames in België weergeeft ‘als men geen radicale maatregelen treft’:

Deze projectie werd meteen overgenomen in de voltallige pers, die op haar beurt aandrong op onmiddellijke en bijzonder scherpe maatregelen.
Het is nu 30 augustus, en dit is de grafiek die Sciensano publiceerde over de werkelijke Covid-hospitalisaties:

Sciensano

Zoals te zien is: niet enkel was de ‘tweede golf’ niet erger dan de eerste, maar – volgens het criterium dat de biostatisticus Barbé zelf aanneemt, namelijk dat van de ziekenhuisopnames – wás er helemaal geen tweede golf. Die vaststelling wordt bevestigd door de curve van het aantal sterfgevallen, die evenmin een tweede golf laat zien.

In een breder kader gezien

De verantwoordelijkheid van een intellectueel voor wat men met zijn ideeën aanvangt is een oude discussie. Toen men Charles de Gaulle vroeg de doodstraf van de fascistische auteur Robert Brasillach om te zetten, weigerde die, en in zijn memoires schrijft hij: ‘In de literatuur, zoals in alles, brengt talent verantwoordelijkheid mee.’

In dit debat over de persoonlijke verantwoordelijkheid van de intellectueel zijn er twee tegengestelde standpunten. Volgens het ene is de intellectueel verantwoordelijk voor wat men met zijn ideeën aanvangt. De intellectueel die aanzet tot radicale politieke maatregelen deelt in de verantwoordelijkheid, ook al heeft hijzelf niet de minste inbreng in de tenuitvoerlegging ervan. Volgens de andere opvatting draagt enkel de politicus verantwoordelijkheid voor de maatregelen die hij neemt. De intellectueel is als het ware immuun voor verantwoordelijkheid, en hij zit behaaglijk naast zijn kacheltje (het beeld is van Descartes).

Voortdurend laat onze tijd toe dat allerhande experten zich inlaten met de publieke besluitvorming. Ons lijkt het niet langer toelaatbaar of wenselijk de expert een feitelijke beslissingsmacht toe te kennen, terwijl hij systematisch en op voorhand van elke verantwoordelijkheid vrijgesteld blijft.

De grafiek van de heer Barbé heeft sterk bijgedragen tot de psychose die we deze zomer hebben meegemaakt op het wijsje van de ‘tweede golf’. De gebleken onjuistheid van deze projectie – het gaat niet om een gebrek aan precisie: elke overeenkomst met de realiteit ontbrak – lijkt ons onder de verantwoordelijkheid van de auteur te vallen, minstens al op burgerlijk en deontologisch vlak.

Wetenschappelijke uitspraken zijn falsifieerbaar

Het argument waarachter intellectuelen-pyromanen gewoonlijk schuilgaan – als caveat kan dit tellen! – is dat hun geweldige voorspelling wel degelijk zou zijn uitgekomen als er geen maatregelen waren genomen. Dit is een schoolvoorbeeld van wat de epistemoloog Karl Popper een argument ad hoc noemde. Bedoeling is een theorie immuun te maken voor elke mogelijke kritiek, door haar onweerlegbaar te maken.

En bovenal, Covid is niet binnen de enge Belgische grenzen ingekwartierd, en landen als Zweden die geen van de radicale maatregelen hebben genomen waar de biostatisticus Kurt Barbé zo van houdt, vertonen een gelijkaardige curve als die van België. Met andere woorden: de tweede golf ontbreekt er totaal. In werkelijkheid vertoont geen land ter wereld – welke overvloedige maatregelen er ook genomen zijn, of juist niet genomen zijn – zijn aangekondigde denkbeeldige ‘tweede golf’ die a fortiori erger zou worden dan de eerste.

De projecties van biostatisticus Barbé zijn geen kinderspel, ze hebben zware gevolgen voor onze samenleving en op persoonlijk vlak zijn die soms verschrikkelijk: geweld, wanhoop, zieken die niet behandeld worden, economische afbraak, collectieve psychose.

Ons lijkt het dat de bedenkers van zulke projecties als die van Barbé zich voor de rechtbank zouden moeten verantwoorden. Wetenschap die zich nauw met de politiek inlaat mag haar verantwoordelijkheden niet langer ontlopen.

vertaling Marc Vanfraechem