Damiaan, grootste Belg – maar vooral Hawaïaanse volksheld!

Geachte mevrouw Ocasio-Cortez,

Voor vele leden van onze Pater Damiaan-familie is Hawaï als een tweede thuis: door deelname aan onze groepsreizen ‘in het voetspoor van Damiaan’ of door individuele bezoeken aan Hawaï en aan Molokai en door de lokale contacten. Ook zijn wij erg geïnteresseerd in de Hawaïaanse geschiedenis, voor een goed begrip van de wereld waarin Damiaan – Kamiano voor de autochtone bevolking – zich met succes integreerde.

Zoals veel Belgen – landgenoten van Damiaan, die hem in 2005 nog verkozen tot ‘Grootste Belg’ voor zijn prestatie aan de andere kant van de wereld – kregen wij dan ook een schok bij het lezen van krantenartikels dat u, tussen de 102 standbeelden in de eregalerij van het Capitool te Washington, dat van ons familielid Damiaan uitkiest als typisch voorbeeld van ‘het overwicht aan blanke mannen’ en te bestempelen als ‘toonbeeld van koloniale overheersing en blanke paternalistische suprematie’. Daarnaast stelde u de vraag waarom in zijn plaats niet de enige en laatste koningin van Hawaï staat, Lili’uokalani.

Vergruisd en verdedigd

Tegelijk hadden wij een ‘déjà vu-gevoel: in de jaren na Damiaans dood (1889) waren er meerdere pogingen om zijn nagedachtenis door het slijk te halen, meestal door afgunstige collega’s en lokale oversten met wie Damiaan door zijn koppigheid in aanvaring was gekomen.

De vorige aanval dateert van 130 jaar geleden: het was een brief van een zekere Reverend Doctor Hyde gericht aan de bisschop van Honolulu, waarin deze Damiaan verguist en zijn prestatie in Molokai met de grond gelijk maakt. Net als vandaag kwam de brief in de internationale pers terecht want Damiaan was toen reeds wereldberoemd. Daarop diende de grootste Engelstalige schrijver van die tijd, Robert Louis Stevenson, de briefschrijver van antwoord in een wereldwijd gepubliceerd pamflet van 6000 woorden getiteld Father Damien. Zin per zin fileert Stevenson Hydes brief in dermate scherpe bewoordingen dat niemand het in de 130 jaar daarna aandurfde om het werk van Damiaan op Molokai te bekritiseren. Tot nu dus…

Stem van de inwoners?

Een terugkerend verwijt in Stevensons pamflet is het totaal gebrek aan concrete dossierkennis van Hyde, die zelf als inwoner van Hawaï nooit op Molokai geweest was, in tegenstelling tot Stevenson die in Australië woonde. Wij hebben vanuit de familievereniging hetzelfde gevoel over u, mevrouw Ocasio-Cortez…!

Als familievereniging die actief bezig is met geschiedenis menen wij dat het, ten behoeve van de jonge generatie waar u ook toe behoort, de moeite loont om een elementaire uitleg te geven over de hoofdpersonages in dit nieuwe spanningsveld: te beginnen met de eerste Hawaïaanse koning Kamehamea I (de andere vertegenwoordiger van Hawaï in de eregalerij), over de laatste koningin Lili’uokalani (blijkbaar uw idool), en over de blanke man Damiaan in de toenmalige context van Hawaï; en om te beginnen iets over zijn rechtstreeks geviseerde standbeeld, dat ook al een merkwaardige geschiedenis kent!

Wie geïnteresseerd is in de geschiedenis van Hawaï en zijn autochtone bevolking vindt al deze informatie gemakkelijk op het internet, maar voor u willen we het expliciet in een artikel samenvatten. Niemand anders dan de Hawaïanen zelf hebben het recht om te oordelen of Damiaan het nog steeds verdient om hun eerste vertegenwoordiger te zijn in de eregalerij van het Capitool te Washington, of dat het misschien toch beter een autochtone Hawaïaanse koningin zou zijn: niet onze familievereniging, maar ook niet een Amerikaans congreslid uit New York ! Wij weten één ding : wanneer leden van onze familievereniging zich in Hawaï bekend maken als afstammelingen van Damiaans broers, krijgen zij direct bloemenkransen omgehangen…

Paternalistische suprematie?

Na lezing van de pagina’s hieronder zult u kunnen vaststellen dat de finale Hawaïaanse keuze voor Damiaan in 1965 zeer grondig gebeurde, met het breedst mogelijke draagvlak bij de bevolking, met afweging van alle tegenargumenten en zonder enige uitsluiting van vrouwelijke autochtone kandidaten. Damiaan had trouwens van niemand concurrentie: hij was eenvoudig ‘buiten categorie’, en de Hawaïanen hebben dat zeer goed aangevoeld!

Voor zijn standbeeld werd het ontwerp van een vrouwelijke kunstenares uitgekozen; echter NIET omdat zij vrouw was en gevestigd te New York! Maar omdat haar ontwerp het beste Damiaan en zijn karaktertrekken weergaf. Welke waren ook weer uw verwijten, mevrouw Ocasio-Cortez : ‘toonbeeld van koloniale overheersing en blanke paternalistische suprematie…? Werkelijk?

Wij vinden het ironisch – maar vooral tragisch – dat u, als slachtoffer van uw eigen onwetendheid, voor uw statement precies het standbeeld van Damiaan uitkoos: niet één van de 101 overige figuren in de eregalerij te Washington heeft zoveel standbeelden in de wereld als Damiaan; niet één man verenigde in zijn rouwstoet zo’n mobilisatie van volkse mensen, politici, prinsen en koningen als Damiaan in 1936, in alle plaatsen van zijn tocht van Molokai over Honolulu, San Francisco, Antwerpen en Leuven; niet één van al die figuren uit de eregalerij werd uiteindelijk heilig verklaard.

Arrogante koppigheid

Door uw klaarblijkelijke onmogelijkheid om met een eenvoudige ‘sorry, ik heb me vergist’ de situatie alvast tactisch te corrigeren, doet u ons denken aan uw idool, de goed bedoelende koningin Lili’uokalani. Die bewerkstelligde door haar onhandigheid haar ondergang en meteen die van het koninkrijk van haar volk. Met uw goedkope uithaal naar de blanke man Damiaan, mevrouw Ocasio-Cortez, hebt u zichzelf alvast toegevoegd aan het lijstje figuren naast Reverend Doctor Hyde, die ongeacht hun verwezenlijkingen in de geschiedenis vooral herinnerd worden als teruggefloten critici van Damiaan.

Ten slotte, mevrouw Ocasio-Cortez, houden wij eraan om u in naam van onze Pater Damiaan familievereniging oprecht te bedanken voor het opnieuw onder de aandacht brengen van ons beroemd familielid. Uw perfecte gevoel voor timing in deze Covid-19 tijd laat ons toe zijn prestaties aan de jonge generaties uit te leggen zoals nooit voordien. Vanaf nu zal het Capitool te Washington bezoekers krijgen die uitsluitend komen om het standbeeld van Damiaan te groeten!

Wat betreft die standbeelden van Damiaan in Washington en Honolulu zijn wij er alvast gerust in: ze staan er en zullen er blijven staan. (Indien dat niet het geval zou zijn: in Damiaans geboortedorp Tremelo zouden ze dan zeker geïnteresseerd zijn om er één of zelfs de beide een mooie plaats te geven…!)