De Britse politiek ondergaat een revolutionaire storm

Lagerhuisvoorzitter John Bercow kondigde op woensdag 25 september kalm aan dat de onwettig verklaarde opschorting van ‘the Houses of Parliament’ nooit had plaatsgevonden. De klerken schrapten op zijn bevel de ‘unlawful prorogation’ uit de notulen van de aloude assemblée. Het leek daarmee ‘business as usual’.

Maar als je iets kan zeggen over de politieke situatie in het Verenigd Koninkrijk dan is het dat de situatie verre van ‘usual’ is. Integendeel, in het koninkrijk waait een revolutionaire storm. In 1688 woei een ‘protestantse wind’ de katholieke koning James II van de troon en verving hem door zijn schoonzoon, de Nederlandse Willem III. Ditmaal lijkt de brexitstorm de politieke schikkingen van de Britten omver te blazen.

Historische tijden

Neem nu de zittingen van het Lagerhuis zelf. Het parlementaire jaar wordt een ‘session’ genoemd dat traditioneel een jaar duurt. De huidige ‘parliamentary session’ begon op 27 juni 2017. Het is van de 17^deeeuw geleden dat een parlementaire sessie zo lang aan de gang is. Het vormde recent een van de argumenten voor de nieuwe premier, Boris Johnson, om het Lagerhuis op te schorten. De voorbije decennia neemt zo’n opschorting gemiddeld acht dagen in beslag. Boris Johnson ging voor meer dan dertig dagen. Je moet naar 1930 terug om zo’n lange ‘prorogation’ te vinden. Toen adviseerde de socialistische premier Ramsay MacDonald aan de heersende monarch een opschorting van 87 dagen. Het land zat tot over zijn oren in een financiële en politieke crisis.

Historische omstandigheden en even historische figuren met elkaar beginnen vergelijken leidt vaak tot foute conclusies. Maar parallellen blootleggen tussen verschillende periodes kan wel leerzaam zijn. Net als in de tijd van MacDonald ondergaan de Britten een existentiële crisis. Ierland had zich in die tijd nog maar pas afgescheurd van Groot-Brittannië, de staatsfinanciën namen de vorm aan van een diepe zwarte put en sociale spanningen leidden tot bruut straatgeweld. Het Schotse onafhankelijkheidsstreven en de moeilijke verhouding met de Europese Unie zorgen vandaag voor grote barsten in de cohesie van het land. Tot hevig straatgeweld is het nog niet gekomen, maar de fysieke bedreigingen van parlementairen in het land zijn zorgwekkend.

Ongeziene tijden

Tot voor kort stond Ramsay MacDonald geboekstaafd als de premier met de grootste parlementaire nederlaag in de moderne geschiedenis. Hij verloor in 1924 tot twee keer toe een stemming met meer dan 160 stemmen verschil in het parlement. Sinds januari van dit jaar staat het nieuwe record op naam van Theresa May: haar akkoord met de EU ging ten onder met 230 stemmen verschil. Net als MacDonald leiden May en haar opvolger Boris Johnson een minderheidskabinet. Maar Johnson is de eerste premier die zijn eerste – en tot nog toe elke – stemming in het Lagerhuis verloor. Een ongezien feit. Dat het hoogste gerechtshof in het land een advies van de premier als onwettig bestempelt, is zelfs nog meer ongezien.

De terugkeer van het Lagerhuis op 25 september toonde aan de wereld – opnieuw – ongeziene debatten. De premier pestte de oppositie door het over ‘surrender’ en ‘betrayal’ te hebben. De oppositiepartijen gedragen zich volgens de regering als knechten van de Europese Unie. Premier Johnson hengelt sinds zijn aantreden openlijk naar een motie van wantrouwen tegen hem zodat er snel verkiezingen komen. Maar oppositieleider Jeremy Corbyn hapte vooralsnog niet toe.

De tegenstanders van de regering willen eerst zeker zijn dat een ‘no-deal’ van de tafel wordt geveegd. Johnson blijft immers zeggen dat het VK sowieso op 31 oktober de EU verlaat. Ook al verplicht een recente wet hem om op de EU-top van midden oktober uitstel te vragen. Het verklaart meteen de reden waarom hij snel verkiezingen wil en waarom de oppositie die verkiezingen tot na 31 oktober wil uitstellen. Kortom, de zittende premier wil dat het parlement zijn ontslag afdwingt, maar de oppositie wil het niet. Ongezien.

De discussies en het woordgebruik in het teruggekeerde parlement waren meteen bikkelhard. Geoffrey Cox, de ‘Attorney General’ van de regering, bulderde met zijn diepe stem dat de oppositie als kalkoenen waren die het naderen van Kerstmis ontkennen en bepleitte nieuwe verkiezingen. De reactie van Labour-parlementslid Barry Sheerman toonde de fysieke woede van de oppositie tegenover het kabinet: ‘Don’t talk to me about morals!’

En dan moest de emotionele discussie nog starten waarbij het vermoorde parlementslid Jo Cox werd aangehaald. Boris Johnson wuifde de vraag om van toon te milderen en rekening te houden met de toenemende agressie tegen parlementsleden weg als ‘humbug’ of flauwekul. Het gooide olie op het al wakkerende vuur.

Ja, het is allemaal ongezien – met mijn excuses voor de woordherhaling.

Niet dat het nooit eerder gebeurde. In een documentaire over de opkomst van Margaret Thatcher vertelden oudgedienden van de Tory’s dat het Lagerhuis voor de komst van de televisiecamera’s een echte heksenketel was, vaak omringd met de geur van whisky en andere zware alcohol. ‘Ditch the bitch!’ schreeuwde de oppositie tegen Thatcher. Het bestond dus, maar we zagen het niet. De tv-camera’s fatsoeneerden vanaf einde jaren 80 de taal van het debat. De kiezer kon immers voortaan meekijken. Maar de opkomst van de sociale media en de brexitkeuze schrappen het dunne laagje vernis van de parlementaire hoffelijkheid gemakkelijk weg. Het toont een onfatsoenlijke realiteit. Er wordt tegenwoordig zelfs geapplaudisseerd in het Lagerhuis. Ongezien!

Nieuwe tijden

Boris Johnson wil de klassieke politieke krijtlijnen wegvegen door te mikken op de stem van brexitkiezer, of die nu links of rechts is. Hij positioneert zich als de voorman van de Leave-stemmer. En Johnson mag nog zo ‘posh’ en welgesteld zijn, de premier presenteert zich als de man van het volk tegen ‘de elite’. Het levert hem de sympathie van de oude arbeidersgebieden van Noord-Engeland op, en dat zijn socialistische bastions die Johnson electoraal wil veroveren. In een besloten vergadering vertelde hij zijn aanhangers dat de Tory’s moeten vervellen naar ‘the people’s party’.

De elite dat zijn in zijn ogen de ‘Remainers’ uit alle partijen. Hij kegelde ze zonder morren uit zijn eigen rangen. Sommigen daarvan waren zo Tory als het glaasje porto vlak voor een vossenjacht op paasmaandag. Maar dat maakt Johnson geen moer uit. Het zijn die parlementsleden die samen met de oppositie de brexit dwarsbomen. Het zijn volgens hem ook de ‘elitaire’ rechters die met hun unanieme besluit om de ‘prorogation’ te schorsen er alles aan doen om het VK in de EU te houden. De scheiding tussen de twee kampen – Leave of Remain – snijdt dwars door de Britse samenleving. Het verscheurt zelfs relaties en gezinnen. ‘We don’t mention the B-word in our house’, hoor je wel eens.

Het is van de 17^deeeuw geleden dat de inwoners van het koninkrijk zo politiek verdeeld waren. Toen raakten Engeland, Schotland, Wales en Ierland betrokken in een groot intern conflict. Het was een strijd waarbij het ging over de macht van de Kroon tegenover de macht van het Parlement. De belangen van het laatste werden verdedigd door een nieuwe groep rijken die hun welvaart dankten aan een groeiende handel. Ze waren ook devote en strenge protestanten. De Kroon stond voor de plattelandsbevolking en voor de vroegere rijkdom. Het was de tijd van Oliver Cromwell en koning Charles I, van de Engelse Burgeroorlog die de Britse eilanden verscheurde. Uiteindelijk kon alleen een ‘settlement’ de vrede waarborgen. Maar daar waren eerst een onthoofde vorst en twee periodes met een republikeinse dictatuur en een herstelde monarchie voor nodig.

Het akkoord tussen de Kroon, het Parlement en het volk dat men vertegenwoordigde werd bezegeld in 1688 door Willem III en zijn vrouw Mary. Onder een plafondschildering die het absolute koningschap verheerlijkt, van de hand van de Antwerpse Rubens, stonden de koning en de koningin hun oude almacht af aan de verzamelde huizen van het Parlement. Men noemt die overeenkomst ‘the Glorious Revolution’, maar die staat sinds 23 juni 2016 zwaar onder druk door een nieuwe strijd tussen ‘the will of the people’ tegen ‘the will of Parliament’.

Het is af te wachten of het oude systeem de brexitstorm doorstaat.