De corona-opportuniteit

We hebben in dit land uiteindelijk toch die dode nodig. Het werd een vaste uitdrukking in ons politiek jargon, de metafoor  voor de traagheid van inzicht en daadkracht bij onze overheden. Een taalkundige vondst voor mank leiderschap en aarzeling, die volgehouden worden tot men niet meer anders kan.

Bij de presentatie van zijn verzameling van 20 jaar opiniestukken wees Marc De Vos er op dat we in ons land pas echt in beweging komen onder grote externe druk. Grotere beslissingen komen er in België alleen onder grote druk; de laatste voorbeelden die Marc De Vos zag waren de devaluatie van wijlen Wilfried Martens, en het Globaal Plan van wijlen Jean-Luc Dehaene. Beide zijn beslissingen van de vorige eeuw, 1982 en 1993. Een drastische electroshock voor ‘de zieke man van Europa’, bijna 40 jaar geleden, en een forse re-set van de economische fundamenten van de Belgische staat, 27 jaar geleden, om de toetreding tot de Euro niet te missen.

Noodscenario’s

In beide gevallen werden noodscenario’s uitgedokterd, zonder meer buiten de klassieke krijtlijnen van de politieke democratie of het sociaal overleg: devaluatie, volmachten, indexsprongen, …

Sedertdien is het al enkele decennia lang pappen en nathouden, en lijdt het land – federaal én regionaal – onder het onvermogen om een deftig project te lanceren, onder aarzeling en besluiteloosheid. Het resultaat is een middelmatig beleid dat vaak niet veel beters kan verzinnen dan het besparingsmantra in te roepen.

Zo geraakte de verzorgingsstaat ondergefinancierd, bleef de jaarlijkse overheidsgreep uit de economische welvaart faraonisch groot, en blinken we nog steeds  uit in inefficiëntie en symbolenpolitiek zonder beleid.

Eigen onverantwoordelijkheid eerst?!

Is corona de ‘game changer’?

Op dit ogenblik is het land in een gezondheidsoorlog met een onbekende vijand, het coronavirus dat wereldwijd toeslaat. We zagen het binnensluipen en zaten stil, geen van de 9 (sic!) excellenties die fracties van gezondheidsbeleid in hun bevoegdheid heeft ondernam snel genoeg actie. Een attitude die perfect past bij het binnenlands politiek klimaat na de verkiezingen van 26 mei 2019, nu 296 dagen of 10 maanden geleden: wachten.

De marketingretoriek van de electorale campagne bleek het grootste struikelblok voor de verkozenen zelf, ze hadden immers schitterende plannen aangeboden… voor een ander land (‘Een mooie nota voor een ander land’, DS 29 november 2019). De regionale regeringen werden geïnstalleerd met lange regeringsverklaringen, meer tekstamalgaam dan project: weinig of geen dynamiek. De ontslagnemende federale minderheidsregering sukkelde voort, zonder zin voor beleid of visie op de toekomst. Koninklijke raadgevers defileerden, partijvoorzitters oreerden.

Constitutioneel avonturisme

De voorbije week leerde ons dat zelfs een crisis van de corona-omvang niet meer helpt. Ze levert ons nu een minderheidsregering op, met beperkte legitimiteit, die gedurende zes maanden volmachten kan verkrijgen, doch enkel voor de bestrijding van de coronaplaag en haar gevolgen. Vertrouwen voor volmachtenbeleid, geen vertrouwen voor gewoon beleid. Paradoxaler wordt het niet: een politiek en constitutioneel wangedrocht, op of over de grenzen van de (grond-)wettigheid.

Een herhaling van onze traditie om bij crisis de politieke democratie en het overlegmodel buitenspel te zetten, omdat ze niet functioneren. Schema’s van de vorige eeuw: onaanvaardbaar.

Goed gezondheidscrisisbeleid

De voornaamste les is voorlopig dat we een performant gezondheidscrisisbeleid kùnnen voeren. Onze gezondheidswerk(st)ers — van de topvirologen tot de zorgkundigen — staan model in daadkracht en verantwoordelijkheidszin. Bij aanvang werd veel politieke beslissingstijd verloren, maar eens de federale regering haar beleid wel deed steunen op kennis, schoot het op.

Het is opvallend, want we kenden eigenlijk geen eenheid van beleid meer, enkel nog de  hopeloze versnippering in bevoegdheidskwesties die élke band met de realiteit missen. We kennen ook geen beleid meer dat rust op kennis en expertise. Kennis en expertise zijn gemarginaliseerd, worden fijngemalen en politiek gekneed in eindeloze raden en commissies en finaal in de berm gereden in kabinetten en interkabinettenoverleg. Een moeilijk woord voor totale voorrang van politisering boven kennis.

Vergeleken daarbij is de aanpak van het coronavirus, zoals het vandaag is, een opluchting. Kennis is terug prominent aanwezig en heeft nu, ook door de bijzondere communicatievaardigheden van onze leidende virologen, de leiding. Beleid doet wat het dan hoort te doen: beleid baseren op wetenschappelijke kennis, inzicht en aanbevelingen. Met bijna geen partijdige dilutie, omwegen of verhulling meer. Oef!

Het primaat van de politiek is weg

Er is in dit land al oeverloos gepraat over het fameuze ‘primaat van de politiek’. Samengevat: de politici zijn verkozen, zij hebben het voor het zeggen. Punt. Dat is inderdaad hun mandaat, en dat past bij hun electoraal streven. Maar dat mandaat wordt niet meer ingevuld, het werd collectief te grabbel gegooid. Politici zijn verkozen om de leiding te nemen en ze kunnen het niet. Zelfs de quasi totale verjonging van de politieke middens leidde niet tot een nieuwe dynamiek.

Suggesties te over: We hebben een nieuw begin nodig. In de marge van de coronazaak, die ernstig genoeg is en àlle aandacht zal opeisen, moeten de (vele) parlementsleden schitterende initiatieven nemen. Niet de pestwetjes die men goedkeurt om anderen een been uit te vijzen, dat is parlementair misbruik. Maar fundamenteel werk voor de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen. Ze moeten er de kennisinstellingen en al hun expertise bij betrekken. Iedereen staat er klaar voor.

1 Reorganiseer de beleidsniveaus tot rationele gehelen, met eenheid van leiding. Focus op overheidsefficiëntie en kostenefficiëntie als dominante parameter: het wordt de grootste en beste staatshervorming in de geschiedenis;

2 Herdefinieer de bindende elementen van het land, het concept ‘Bundestreue’; sedert twee weken werkt het federaal-regionaal ‘overlegcomité’ blijkbaar wél, dat is nieuw, zie het als een opportuniteit;

3 Focus op heldere beleidsdoelstellingen en richt daar uw  plan op. Een goed voorbeeld ivm corona is: voorkom, nù, de piek die we niet de baas kunnen. Tiens, kunnen we dat niet ook met andere urgenties?

4 Evalueer uw beleid op heldere criteria en stuur voortdurend bij. Opnieuw, zie de escalatie inzake coronamaatregelen: yes we can!

5 Restaureer het belang van kennis en expertise als basis voor beleid. Oei, dat zijn we nu al aan het doen. Dan kan het, toch?

6 Verander de beleidscultuur. Depolitiseer de zaken die niet gepolitiseerd moeten zijn: administraties, benoemingen, dossiers, ministeriële medewerk(st)ers etc. etc. Oei,hier is er nog geen binnenlandse ‘best practice’:   een leerpunt, àlle landen die beter presteren dan België, pakken het zo aan. Misschien is dat dan wel een goed idee?

7 Stop de slechte particratie. Laat partijen focussen op hun maatschappijproject en dat met kennis en expertise onderbouwen. Strijd dan om de grote opties, stop het partijpolitiek micromanagement, de slechtst denkbare toepassing van het zogenaamde ‘primaat’ van de politiek. Echte politiek is maatschappelijke dienstbaarheid, geen partijpolitieke bevoordeling. Weg met zulke uitwassen!

8 Herijk de arbeidsmarkt voor de volgende eeuw. Kom los van de filosofie van de verworven rechten, en bouw aan de gedeelde welvaart van de toekomst: het sociaal overleg – VBO, VOKA en UWE, samen met de vakorganisaties – moet dé motor zijn van sociale innovatie. Het moet, over de volgende tien jaar, de herfinanciering van de sociale zekerheid op luciede wijze tot stand brengen en een totale efficiëntie. De nieuwe verzorgingsstaat permitteert zich dan geen 15% armoede meer.

9 Herstel een volwassen dialoog tussen regering en parlement. Oei, daar zetten we net stappen achteruit. Dat oppositiepartijen mogen deelnemen aan de kernkabinetten over volmachtenbesluiten is een aberratie, maar brengt geen werkbare en correcte werkrelatie tussen parlement en regering tot stand. Herstel het grote publieke debat, met het parlement als motor, en de kennisinstituties als aanbrengers.

10 Herstel de verantwoordelijkheidscultuur. Veeg de zaken niet meer onder de mat. Focus de debatten niet op  verontwaardiging maar op de analyse en het verbetertraject. Geen steekvlamretoriek maar analyse, argument en perspectief. Beoog impact, bijsturing en zichtbaar beter resultaat.

11 Stop overregulering, en herstel rechtszekerheid als belangrijkste waarde van de rechtsstaat . Vind een bestuursrecht uit voor déze eeuw, die van de verzorgings- en de (tijdelijke) investeringsstaat. Wanneer we de maatschappelijke en economische gaten ‘post-corona’ gaan zien, zullen we beseffen dat we een uitstekend bestuursrecht nodig hebben voor de economische en maatschappelijke heropbouw ‘post-corona’. Blijvende volmachten zijn het enig alternatief, en dat is er dus geen.

Logos, pathos en ethos zijn de drijvers, Aristoteles wist het al: gebruik uw verstand, laat uw hart spreken en gedraag u.

Mobiliseer alle talent

Er zit bijzonder veel talent in onze politieke gremia, maar men zit te nagelbijten onder een junta van partijleiders, die te haastig en te bitsig relevant willen zijn, op een te beperkte basis en met te weinig ’check and balances’ in hun eigen omgeving.

Geef de parlementaire assemblees de ruimte om dit te doen. Restaureer de Senaat tot échte reflectie, niet langer een politiek RVT en praatbarak. We hebben àlle talent nodig dat er is, en het is écht niet gering. Het is alleen bang, uitgeblust of monddood. Dat is net wat ze ons allen, voor 26 mei, beloofden om niét te zijn.

Er moét nu bestuurd worden, en corona is, als we dat willen, dé kans. Geen retoriek, maar daden. Het coronalabo kan ook de burgers en politici veel leren, net zoals de virologen dat deden. Neem een voorbeeld aan de daadkracht in onze gezondheidssector. We zijn, écht, met zijn allen nog tot héél veel in staat. Het momentum is er.

Never let a good crisis go to waste, zo formuleerde Churchill het. Crisissen zijn dé veranderingsmomenten,  onze gezondheidswerk(st)ers staan al model voor daadkracht en verantwoordelijkheidszin. Laat ons dit momentum niét onderschatten. Met al 20 jaar van de 21ste eeuw achter ons, moeten we afscheid nemen van de recepten van de 20ste.