De dodengang

Het Europees Parlement in Straatsburg, of toch de persgang, begint een akelig morbied trekje te krijgen. Eerst werd de perszaal eind 2017 herdoopt met een herdenkingsplaats voor de Maltese onderzoeksjournaliste Daphne Anne Caruana-Galizia. Zij werd het slachtoffer van een autobom omdat ze haar neus te diep gestoken had in de malversaties van de regering, en met name van eerste minister Joseph Muscat. Muscat houdt tot vandaag een openbaar onderzoek naar de moord tegen. Maandag 11 februari kreeg ook de gang van de vijf radiostudio’s zijn sombere benaming: Antonio Megalizzi & Bartosz Orent-Niedzielski. Twee jonge journalisten, verslaggevers bij het parlement, die op de bloedige jihadi-schietpartij op de kerstmarkt in de binnenstad op 11 december fatale schotwonden opliepen.

Oorlog tegen media

Drie uiteenlopende vormen van journalistiek, maar het maakt de daders weinig uit: media zijn gevaarlijk. De cijfers spreken voor zich. Vorig jaar vielen er wereldwijd 94 doden onder de journalisten, de meeste in Afghanistan (16) waar bij een talibanaanval op een radiostation meteen tien collega’s de dood vonden. Ook Mexico en Jemen zijn intussen Syrië en Irak voorbijgestoken.

Verontrustend is dat het aantal mediaslachtoffers opnieuw toeneemt. In 2017 was het cijfer gezakt tot 82. Vergeleken met het piekjaar 2006, toen er 155 doden te betreuren vielen, een bijna-halvering. Alle gegevens komen van de International Federation of Journalists. Een andere organisatie, het Committee to Protect Journalists, houdt sinds 1992 statistieken bij. Daaruit blijkt dat liefst 1304 mediawerkers werden omgebracht, 58 daarvan in Rusland. In 38 van die gevallen ging het om pure (huur)moord, waarvan er amper vijf een vervolging opleverden.

Het goede nieuws is dat ondanks de toenemende intimidatie het dodenaantal de laatste vijf jaar fors is afgenomen: alleen in 2017 vielen twee journalisten, in alle andere jaren sinds 2014 verloor niemand het leven. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat de repressie, de afdreiging, en de opsluiting van al te ijverige verslaggevers en klokkenluiders minder aangescherpt worden.

Europa smijt granaten

Maar dat ook in de Europese Unie slachtoffers vallen is onmiskenbaar en een teken aan de wand. Het geweld door ordediensten en veiligheidsagenten neemt, met goedkeuring van regering en gerecht, angstwekkend toe. Ik krijg net van Europees Parlementslid Marie-Christine Vergniat de cijfers in handen van het Franse ministerie van Binnenlandse Zaken over de gewonden (en doden) van het Gele Hesjesprotest. Het gebruik van rubberkogels en flitsgranaten bij die acties ligt nu al hoger dan de voorbije tien jaar samen. Bij de betogers zijn 1.900 gewonden gevallen, 7.000 aanhoudingen, duizend gerechtelijke veroordelingen. Bij politie en legereenheden zijn twaalfhonderd gewonden geteld – maar geen echt ernstige.

Vergelijk dat met het gebruik van de LBD 40, een granaatwerper van Zwitserse makelij, die op korte afstand dodelijk kan zijn. Net daarom is het verboden om naar het hoofd te mikken. De LBD is 193 keer ingezet, en daarbij is één dode gevallen, twintig betogers hebben een oog verloren, vijf een hand afgerukt en maar liefst 188 hoofdwonden zijn geteld. De conclusie van alle fracties, de ene al wat nijdiger dan de andere, toont zich in een viertal resoluties die zonder uitzondering het buitensporig geweld van de Franse ordehandhavers veroordelen. ‘Dat geweld overschrijdt alle grenzen van de democratie’, zegt Gabi Zimmer. ‘Het tast de grondrechten van de burger én de mensenrechten aan, want vrijheid van vereniging en van pers zijn niet langer gewaarborgd’. Ongelijk heeft ze niet, onder de gewonden zijn niet alleen twaalf voorbijgangers geteld, maar ook tien hulpverleners en verplegers, en niet minder dan 46 journalisten.

Ongrondwettelijk autoritair

Geweld toont zich niet alleen met wapenstok en geschut, maar ook door steeds hardere politieke zeden en een onmiskenbare ruk naar autoritairder optreden. Zimmer trekt een parallel met het proces dat eindelijk van start is gegaan – ongrondwettig, want binnen de 30 dagen moest een beschuldiging gemotiveerd worden overgemaakt. Dat is zelfs na een jaar niet gebeurd voor de kopstukken van de Catalaanse afscheidingsgezinden die op de loze aanklacht van rebellie terechtstaan. ‘De onderdrukking van de vreedzame massabetogingen in Barcelona botst met alle waarden die de partijen hier lippendienst bewijzen’, zegt Zimmer. Op een persconferentie bezwoer de oerconservatief Esteban Gonzalez Pons dat de Catalanen ‘natuurlijk’ zich aan ‘rebellie’ bezondigden, want elk ongrondwettelijk referendum staat daarmee gelijk.

Vreemde interpretatie, zegt Zimmer, waarom past Madrid nog altijd een wetgeving uit de tijd van de fascist Franco toe? Omdat de Partido Popular, een zijscheut van de falangisten en nu bij EVP, ook de opperste rechtsinstanties met sympathisanten heeft bevolkt. En er ten minste vier lidstaten de aanklacht van rebellie verwierpen, Duitsland, België, Denemarken en Schotland – aangezien er nooit sprake is geweest van gewapend verzet. Overigens hebben in Spanje zelf 150 universitaire en juridische deskundigen een verklaring getekend waarin zij de aanklacht zelf ongrondwettelijk achten.

‘Ik wil de grootste hebben’

Het tekent de politieke druk op het gerecht, dat het recht op betoging inperkt en het onevenredig gebruik van politiegeweld goedkeurt. Politico noemde Pons destijds de Spaanse Weber. Die Spitzenkandidaat van de EVP haalt nu slag om slinger uit naar de linkse Syrizaregering van Griekenland en eist dat ze vervangen wordt door Nea Demokratia – uitgerekend één van de twee traditionele partijen, samen met de socialistische Pasok, die de corruptie endemisch heeft gemaakt, begrotingen heeft vervalst, en niet durfde in te grijpen tegen de échte ondergravers van het maatschappelijk systeem: de (orthodoxe) kerk die als grootste grondeigenaar geen belasting betaalt, de reders, de bankiers.

Het is diezelfde Weber die in hetzelfde bedje ziek is als Kohl en Martens destijds: de grootste zijn, ten koste van alles. Dat Salvini in Italië (Lega) nu toenadering zoekt tot het centrum – zeg: de EVP – is al even dwaas als Fidesz van Viktor Orbán te behouden of Forza Italia van Berlusconi. Een tang op een varken, zeker als je Rijnlandse christendemocraten bekijkt. Dat de PP in Spanje nu opruiende marsen houdt, onder meer vanwege de verwijdering van Franco’s overblijfselen uit de Valle de los Caídos (onder dwang gebouwd door politieke gevangenen), belooft weinig goeds. Zeker niet voor de Catalanen die terechtstaan.

Implosie

De kans dat er nieuwe terreur kan ontstaan, net als in Noord-Ierland door de stijfkoppigheid van Theresa May, is niet denkbeeldig. Daarbij kan zich de migratienood en de terugkeer van verslagen IS-strijders voegen. Het bewijs was al geleverd in Parijs, Zaventem, en ook Straatsburg zelf. Het was allicht toeval dat onder de vijf doden twee journalisten waren. Maar het is geen toeval dat er slapende cellen zijn die alleen voordeel halen uit een latente dreiging en de erom heersende chaos. De zeven (7!) verschillende politie-, leger-, en veiligheidsdiensten die tot ruim 2.500 man konden mobiliseren om de doorgeslagen schutter Chérif Chekatt niet te kunnen vinden en zelfs uit een volledig afgezette binnenstad te laten ontsnappen, bewijzen het totaal gebrek aan coördinatie en efficiency. Met een voorhamer uitrukken om een punaise te pletten, dat klinkt indrukwekkend, maar beklemtoont vooral de onevenredigheid van uitdaging en reactie.

Dat het twee onervaren journalisten waren die het slachtoffer werden, is geen excuus. Zij toonden ten minste hun moed door samen heldhaftig de deur te barricaderen van de muziekclub Les Savons d’Hélène. Zij kregen een kogel in de kop, maar Chekatt raakte de bar niet binnen. Dat zou pas een moordpartij opgeleverd hebben. Vraagt nu iemand om hun naamkaartje aan de dodengang in het parlement ? Voor de familie is dat een broze genoegdoening, maar de opzet is vooral zichzelf een symbolisch, en dus leeg gevoel van zelfrechtvaardiging te geven (opgesloten als de parlementsleden zaten in hun eigen gebouw tijdens de schietpartij en de achtervolging; tot drie, vier uur, dan mochten ze druppelsgewijs met een officiële auto naar hun verblijf gebracht worden).

Holle troost

Het klinkt altijd hol als voorzitter Antonio Tajani de clichés bovenhaalt: ‘Uw pijn en verdriet zijn ook die van ons. We zullen ze nooit vergeten. Het huis van het Europees Parlement is voor altijd ook uw huis. Reken op ons, u, familie, bent hier thuis’. Zo thuis dat de collega’s journalisten niet mee de gang in mochten waar ze moeten werken. Want Tajani kende het internet-radiostation waarvoor de Italiaan Megalizzi werkte de gratie toe om hun eerste heruitzending sinds de aanslag met hém te maken. Kreeg hij er nog een lesje bovenop van de moeder: ‘Levensvreugde, daar draait alles om’.

Dat hadden beide jongelui. Megalizzi, een nog jonge snaak van 28 uit Trente, werkte voor Europhonica, een internetradio van studenten die opgestart werd aan verschillende universiteiten om in het bijzonder over het Europees Parlement en zijn activiteiten verslag uit te brengen. Een enthousiaste verslaggever, die aan zijn dappere daad een staatsbegrafenis overhield (met president Sergio Mattarella, eerste minister Giuseppe Conte, en de onvermijdelijke Tajani erbij), de kist bedekt met de Italiaanse en de Europese vlag. Tajani wist niet beter te zeggen dan dat hij nooit een diner in Mezzocorona zal vergeten waarop Megalizzi hem zijn journalistieke ambities had toevertrouwd.

Bartosz, beter bekend als Barto Pedro, en onder vrienden als Bartek, was 36, en leefde al twintig jaar in Straatsburg. Een manusje-van-alles sinds hij met zijn moeder uit Katowice emigreerde. Hij leidde sinds kort rondleidingen als gids in het parlement, en werkte als freelancer voor hetzelfde radiostation. Maar hij was ook stadsgids, zong in een koor, danste in een muziekgroep, organiseerde een stripfestival, en liet zich niet onbetuigd in de verdediging van homorechten, de joodse kultuur, en solidariteit met de Palestijnen. Hij was vergevorderd met de opening van een veeltalig café, net wat hij zo aantrekkelijk vond in de Europese Unie.

Malta

Dat klinkt minder heftig dan wat Caruana-Galizia had aangericht in het politieke leven van Malta, dat volgens haar dreef op corruptie, zwendel, nepotisme, een cliëntensysteem en witwaspraktijken. Ze spaarde niemand. Ze keerde zich radicaal tegen het toekennen van het Maltese burgerschap aan vooral Russen en Arabieren in ruil voor investeringen en tegen onderhandse betalingen die aan Azerbeidzjan waren gedaan. Vooral keerde ze zich tegen de betrokkenheid van de premier, zijn vrouw en zijn kabinetschef Keith Schembri in het schandaal van de Panama Papers (waarvan zij al eerder lucht had gekregen dan toen de eerste lekken verschenen). Ze schreef prangende stukken in The Malta Independent.

Sinds 2008 was haar blog Running Commentary meer dan berucht. Ze was ongenadig voor iedereen, ook voor minister Konrad Mizzi die het vuile werk opknapte voor de regeringsleider. Niet dat het hielp: Muscat, overigens een voormalig Europees parlementslid voor de socialisten (PES) schreef in 2017 vervroegde verkiezingen uit die zijn Partit Laburista merkwaardig genoeg ook won. Toen hij voor het eerst premier werd in 2013 werd Caruana Galizia daags voor de verkiezingen opgepakt. Het zou niet de laatste keer zijn.

Alleen een autobom legde haar het zwijgen op. James Bond: vanop afstand opgeblazen met ene gsm. Het proces sleept aan. Eén rechter trok zich terug voor vermeende belangenvermenging: Donatella Frendo Dimech had nog in dezelfde kinderklas gezeten als Daphnes zuster. De drie verdachten zijn in staat van beschuldiging gesteld. De Nederlander Pieter Omtzigt is door de Raad van Europa aangesteld om het correkte verloop van het onderzoek op te volgen. In september 2018 bracht hij een vernietigend rapport uit dat ook slecht uitpakt voor Joseph Muscat. Omtzigt zal allicht geen Maltees paspoort krijgen.