De erven Vandersteen als moraalapostels

Nadat Vlaams Belang-cartoonist Frederik Pas (Fré) de burgemeester van Gent op een kalender voor 2011 als de Wilde Weldoener uit Suske en Wiske had afgebeeld, spanden de erven van Willy Vandersteen een kortgeding aan. De cover mocht niet zomaar gebruikt worden in een parodie die volgens de erven eerder plagiaat was. Ze beriepen zich daarbij op een wilsbeschikking van de in 1990 overleden meester van het beeldverhaal.

Veroordeeld tot betaling van de gerechtskosten.

In eerste instantie kregen Helena, Christiane, Liliana en Isabelle Vandersteen gelijk van de burgerlijke rechtbank. Vlaams Belang moest stoppen met de verspreiding van de kalender met de omstreden cover. De rechter legde een dwangsom van 5000 euro per inbreuk op, met maximaal 500 000 euro per dag. De vzw Vrijheidsfonds en uitgever Johan Deckmyn werden veroordeeld tot betaling van de gerechtskosten.

Na een aanvankelijk twijfelen ging het Vlaams Belang uiteindelijk in beroep. De rechtbank van Eerste Aanleg stelde een prejudiciële vraag aan het Europese Hof van Justitie dat in 2014 zijn licht liet schijnen over deze unieke kwestie. Volgens het Hof is er sprake van parodie als de tekening humoristisch bedoeld is en duidelijke verschillen vertoont met het originele werk.

Daarnaast oordeelde het Hof dat op elk willekeurig werk een persiflage mag worden gemaakt, zelfs als het niets met het betreffende onderwerp te maken heeft: ‘Artikel 5, lid 3, sub k, van richtlijn 2001/29 moet aldus worden uitgelegd dat de wezenlijke kenmerken van de parodie erin bestaan dat, enerzijds, een bestaand werk wordt nagebootst doch met duidelijke verschillen met het bestaande werk en, anderzijds, aan humor wordt gedaan of de spot wordt gedreven.’

Censuur of niet?

Een kanttekening plaatste de Europese rechter bij een mogelijk racistisch karakter van de tekening. De personen die in het oorspronkelijke werk de muntstukken oprapen zijn vervangen door gesluierde en gebronsde figuren. Volgens de erven Vandersteen gaf dit een discriminerende boodschap weer met tot gevolg dat het werk van hun voorouder hiermee geassocieerd zou worden.

‘Is dat inderdaad het geval, hetgeen de verwijzende rechter moet uitmaken, dan moet worden herinnerd aan het belang van het verbod van discriminatie op grond van ras, huidskleur en etnische afstamming, zoals dit beginsel concrete vorm heeft gekregen in richtlijn 2000/43/EG van de Raad van 29 juni 2000 houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van personen ongeacht ras of etnische afstamming (PB L 180, blz. 22) en is bevestigd in met name artikel 21, lid 1, van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie,’ aldus het Europese Hof.

Sindsdien ligt de aangelegenheid weer bij de nationale rechtbank. ‘Het is een zaak die inmiddels alweer negen jaar op de kast ligt te verstoffen. Ik heb er zelf geen interesse in deze weer op te pakken. Of we een kalender van 2011 nu nog mogen verspreiden is weinig interessant,’ aldus Frederik Pas. Dat de zaak internationaal opzien baarde, ligt aan het feit dat de gewraakte tekening een politicus door middel van een persiflage op een bekende strip parodieert.

Een unieke rechtszaak

Vlaams Belang-medewerker en stripliefhebber Pas: ‘Andere cartoonisten mogen hun pet voor mij afnemen omdat ik deze unieke zaak heb geschapen. Over het algemeen ben ik zeer tevreden over de uitspraak van het Europese Hof. Jammer is alleen dat de kanttekening over een eventueel racistische inhoud is geplaatst. Typisch is dat van alle honderden parodieën op Suske en Wiske alleen tekeningen worden aangevochten die uit rechtse hoek komen. In andere bladen werden Jerom en Lambik bijvoorbeeld als leernichten neergezet. Dat is kennelijk geen enkel probleem.’

Dat een vos wel zijn haren, maar niet zijn streken verliest, mocht ik zelf aan den lijve ondervinden. Naast mijn roerige schrijfsels over Wit-Rusland en Poetin, teken ik cartoons, waarbij ik mij zo hier en daar laat inspireren door Suske en Wiske, Lambik, Jerom en Sidonia. Door de hoge graad van herkenbaarheid en vele mogelijkheden tot al dan niet flauwe woordspelingen zijn de Vlaamse striphelden een onuitputtelijke bron van vertier voor de belezen tekenaar.

Satirewebsite ‘t Scheldt, die de meeste van mijn cartoons plaatst, heeft natuurlijk ook mijn Suske en Wiske-persiflages gepubliceerd. Toen ik onlangs een nieuwe tekening aan ‘t Scheldt stuurde, kreeg ik te horen dat de erven van Willy Vandersteen de redactie met een brief wilden dwingen mijn op het fameuze tweetal gebaseerde parodieën onmiddellijk van de site te verwijderen. Zo niet, schreven de erven, zal er een proces tegen ‘t Scheldt worden aangespannen.

De redactie van ‘t Scheldt liet weten in dubio te staan. De kans dat de verantwoordelijke achter de website een juridisch touwtrekken gaat riskeren, acht ik gering. Desalniettemin verheug ik mij natuurlijk dat mijn bescheiden werk de schenen van de moraalprekende dames Vandersteen heeft weten te vinden.