De ‘gefaalde staten’ van de wereld

Het moet zo’n half jaar geleden geweest zijn dat ik het Afrikamuseum in Tervuren nog eens bezocht heb. Het museum had zijn best gedaan om Leopold II-beelden wat te doen opgaan in de achtergrond.

In de nieuwe lange gang van het onthaalpaviljoen kijk ik nieuwsgierig in de exporuimte. Enkele jonge Afrikaanse dames, met upper-class kledij waarin Afrikaanse stijlen mooi verwerkt zitten, maken vriendelijk contact. ‘We hebben hier een ICT-conferentie’ zegt ééntje fier.

Naar mijn gevoel ziet de Wereldbank jonge Afrikanen wel zitten als toekomstige pool van goed opgeleide ICT’ers, en de kleine Afrikaanse zelfstandigen als internetgebruikers. De draadloze communicatie van Elon Musk’s Starlink, dat is ook iets voor Afrika, want draadnetten onderhouden in dat continent is niet realistisch. Waarom niet?

De meeste Afrikaanse staten falen

Etnische en religieuze conflicten, mensenrechten schendingen, corruptie, lage productie per hoofd van de bevolking, vluchtelingen, georganiseerde gewapende groepen, verkrachtingen… Zo belandt de Democratische Republiek Congo in 2020 op plaats 5 van de Fragile States Index. ‘Fragiel’ klinkt zachter dan ‘falend.’ Het geeft meer de indruk dat de situatie omkeerbaar is.

Dat zou wel eens erg onrealistisch kunnen zijn. De kans is groot dat de ‘falenden’ de ‘minder falenden’ en de ‘duurzamen’ (daar zit België tussen) meesleuren. We leven immers in een geglobaliseerde wereld. De falende toppers zijn, gerangschikt in volgorde van rampzaligheid: Jemen, Somalië, Zuid-Soedan, Syrië, DR Congo, Centraal Afrikaanse republiek, Chad, Soedan, Afghanistan… Afrikaanse en Midden-Oosterse landen. Enkele Zuid-Oost-Aziatische en Latijns-Amerikaanse einzelgängers  delen in de prijzen.

België strandt op een voortreffelijke 161ste plaats. Wij zitten bij de ‘duurzamen,’ een soort oninneembaar Eben-Emael dus. Dat heeft in 1940 toch anderhalve dag standgehouden, of niet soms? Maar hoe zijn we eigenlijk op die ‘comfortabele’ plaats gekomen?

Onze voormalige kolonie, DR Congo, tilde ons omhoog

Congo staat dus op nummer 5 van die lijst met falende staten. Is het daar terecht gekomen door toedoen van Leopold II en zijn economisch/religieus staatsapparaat, door onze horden ngo’s of door zichzelf? Feit is dat de Belgische monarchie door Congo is opgeklommen bij de miljardairselite. En die miljardairselite à la Rothschild en Co sloegen de handen in mekaar om Congo te exploiteren.

Zij laten wel Brussel, Antwerpen, Oostende, de Belgische industrie en de burgerij enorm meegroeien door de ontginning van Congo. En ze maken Brussel ook een beetje groener: het Josafatpark, het Elisabethpark, de parken van Vorst en Sint-Gillis staan op hun conto. Congo herstructureert België. Ook de impressionante Brusselse architectuur mag gezien worden, de nieuwe kathedralen van het kapitalisme. Met geld, verdiend aan Congo. Congo maakt België rijk. Maar dan loopt het fout met het Centraal-Afrikaanse land, dat wegzakt als gefaalde staat. (*)

De Malthusiaanse catastrofe

Sociologen en economen zullen het mij weer kwalijk nemen dat ik vind dat enkele belangrijke basisideeën van Malthus juist zaten: als de bevolking sneller groeit dan de economie, dan krijgen de mensen honger en een uitzichtloos bestaan, zodat migraties en conflicten starten. Zelfs het feit dat deze condities zich volgens hen in 200 jaar na Malthus niet meer voordeden in de westerse wereld, is een weinig realistische manier om de wereld in z’n geheel te bekijken.

Dertig miljoen Europeanen migreerden van Europa naar Amerika, en er waren twee wereldoorlogen! Na de Tweede Wereldoorlog werd ook in Europa de kaart getrokken van een efficiënt economisch ‘operating system‘, het neokapitalisme. Een ongeleid projectiel zoals we zullen zien. Een systeem dat oneindige groei predikt, ook van mensen.

Gelukkig beschikte de Europese bevolking na 1945 over vernieuwde hersensoftware, en over de grote gamechanger: de pil. DRC en andere falende staten hebben nog oude neoliberale en religieuze hersensoftware, om hun oneindige groeidroom te verwezenlijken. Je praat niet vlot over familieplanning in die contreien. DRC heeft nu een hongercrisis. Voor 70% van de bevolking is er geen voedselzekerheid.

Buurland Rwanda doet het toch goed?

Er is al een Malthusiaanse catastrofe gebeurd, die resulteerde in de Rwandese genocide van 1994. Een goede kennis krijgt nog de tranen in de ogen als hij aan zijn ‘Vredeseiland’ denkt, en aan het telefoontje dat hij kreeg minuten vóór de uitroeiing ervan. Hij gelooft niet in Malthus.

Kagame heeft sindsdien de touwtjes stevig in handen, maar horden vluchtelingen maken nu Congo tot oorlogsgebied. Nog in januari van dit jaar vroeg kardinaal Ambongo aan de buurlanden om te stoppen ‘met hun populaties in Congo te dumpen’.  Deze Kongolese kardinaal nam ook geen blad voor de mond bij zijn openbare speech op de 60^ste verjaardag van de onafhankelijkheid: ‘We have shamefully failed’.

Kagame had voornemens om de economie te lanceren, zonder de bevolkingsaantallen weer te laten exploderen. Afgaande op een vruchtbaarheidsdaling van acht kinderen naar vier kinderen per vrouw, zou je denken dat hem dat lukt. Maar als je de bevolkingspiramide, en vooral de bevolkingstoename bekijkt, dan begrijp je dat de familieplanningspionier van sub-Sahara Afrika tegen de bierkaai vecht. Ook Kagame heeft het neokapitalistische idee van oneindige groei van mensen en middelen in zijn hersensoftware.

Hebben wij schuld aan dat falen?

Er zijn in de koloniale periode zaken gebeurd waarvan we nu versteld staan. Onze geschiedenislessen hebben homo sapiens altijd beter voorgesteld dan hij eigenlijk is. Vechten en doden ja, maar martelen en verkrachten? Dat gebeurde hooguit in de concentratiekampen.

Ondertussen denken we dat dit ook een gegeven is van de recente geschiedenis, vanwege de geglobaliseerde berichtgeving. Neen, dit is zo oud als homo sapiens zelf. Dus ja, ook wij hebben daaraan meegedaan, net als de rest van de wereld. En we hebben andere hersensoftware geïnstalleerd in de Congolese hoofden. De belangrijkste ‘hersenapps’ lijken me de neoliberale en de christelijke doctrine. Twee apps die oneindige groei prediken en ‘compatibel’ zijn. Die tweede app is in Europa inmiddels bijgewerkt. In de falende staten in de wereld niet. De eerste app, het neoliberalisme, is wereldwijd aan een dringende update toe.

DRC is een etnische lappendeken zonder krachtige leider.

DRC is een lappendeken van een paar honderd etniciteiten, zonder één overheersende etniciteit. Bijgevolg heeft de president weinig macht. De verdeelde top-kaste kiest in zo’n situatie voor kortetermijnwinst en eigenbelang. Een krachtig staatshoofd (zoals Kagame of Deng Xiaoping?) kan voor het volksbelang opteren. Etnische verzuiling brengt ook competitie mee voor de macht en de grondstoffen, en een neiging tot extreem pro-nataliteits denken. En het betekent verdeeldheid, waarvan China, VS, België… misbruik kunnen maken om de ‘extractie’ van grondstoffen verder te zetten. DRC zit door een samenloop van omstandigheden in een moeilijke positie.

(*) Als je van een beetje statistiek houdt, en een Gauss- en een Lognormal verdeling (Pareto) zeggen je iets, dan vind je op deze website de ‘Global income distribution 1988 to 2011’: inkomens en populatie. Deze figuur dient als basis om uit te leggen hoe erg DRC wegzakt,en is een heel krachtige data visualisatie. Maar je kan ze ook gewoon overslaan.