De ‘gesel van Poetin’ zwijgt voorgoed

Andreas Schockenhoff, vicevoorzitter van de christendemocratische fractie (CDU/CSU) in de Bondsdag, het Duitse federale parlement, was een vriendelijk man, maar daarom niet minder scherp in zijn opvattingen en uitlatingen. Zo pleitte hij in 2013 voor de inzet van de Bundeswehr, het Duitse leger, in het door islamfundamentalisten bedreigde Mali en in 2014 voor de levering van wapens aan de Koerden in hun strijd tegen ‘Islamitische Staat’ (IS). Gezien de terughoudendheid van het Duitse politieke establishment tegenover militaire operaties buiten de eigen landsgrenzen getuigde dat van een ‘offensive Position’, aldus Ludwig Greven in Die Zeit van 14 december 2014.

‘Diplomatiek affront’

Als lid van de Bondsdag sinds 1990 hield de romanist uit Ravensburg (Baden-Württemberg) zich aanvankelijk vooral bezig met de relatie tussen Duitsland en Frankrijk. Van 2006 tot begin 2014 nam hij de functie van ‘Russlandbeauftragter’ of coördinator van de Bondsregering voor de samenwerking tussen Duitsland en Rusland waar. Van op deze post geselde hij de binnen- en buitenlandse politiek van Poetin. Dat leidde er vaak toe dat Moskou hem geen inreisvisum wilde geven, wat in Duitsland uiteraard als een ‘diplomatiek affront’ werd opgevat. Schockenhoff gaf de aanzet tot een resolutie waarin de Bondsdag op vrijdag 9 november 2012 de kritieke toestand van de democratie en de mensenrechten in Rusland belichtte en kanselier Angela Merkel (CDU) verzocht bij haar bezoek aan Moskou toentertijd de ‘bezorgdheid over de binnenlandpolitieke ontwikkelingen in Rusland’ te berde te brengen. De woordvoerder van Poetin deed de resolutie af als de weergalm van ‘anti-Russische retoriek’, terwijl het Russische Ministerie van Buitenlandse Zaken ’twijfels aan het mandaat’ van Schockenhoff uitte om in naam van de Bondsregering ‘allerlei verklaringen over de Duits-Russische betrekkingen’ af te leggen. ‘Shocking Schockenhoff’ (zoals The Economist hem noemde) zag zijn stelling dat ‘het Kremlin niet gelijk staat aan Rusland’ bevestigd door de positieve weerklank die de resolutie vond in de civil society van Rusland, bijvoorbeeld bij Ljudmila Alexejewa, een boegbeeld van de Russische mensenrechtenbeweging.

Systeemconflict

Ook nadat hij als ‘Russlandbeauftragter’ bij de vorming van de Grote Coalitie van christendemocraten (CDU/CSU) en sociaaldemocraten (SPD) afgelost was door Gernot Erler (SPD) bleef Schockenhoff beenharde kritiek leveren op Poetin. In een interview met Die Zeit (14 november 2014) verklaarde hij een verband te zien tussen de agressieve buitenlandpolitiek van Poetin en diens totale controle van de Russische maatschappij: ‘Es ist ein Systemkonflikt. […] Er glaubt das Ergebnis des Kalten Krieges – die Überlegenheit von Demokratie, Rechtsstaatlichkeit und sozialer Marktwirtschaft – revidieren zu können. Daher glaube ich, dass dieser Konflikt erst zu Ende geht, wenn es in Russland selbst die Chance einer echten Modernisierung gibt, die mehr Freiheit und Pluralität zulässt.’ (‚Het is een systeemconflict […] Hij (Poetin, nvdr) meent het resultaat van de Koude Oorlog – de superioriteit van democratie, rechtsstaat en sociale markteconomie – te kunnen reviseren. Daarom geloof ik dat dit conflict pas eindigt wanneer er in Rusland zelf een kans voor een echte modernisering ontstaat die meer vrijheid en pluralisme toelaat.’

Sancties

Schockenhoff verdedigde de sancties tegen Rusland omdat ze effectief werken zoals de toenemende nervositeit van Poetin zou aantonen. Toch moest het Westen verder de dialoog aanbieden aan Poetin, maar dan vanuit een duidelijke positie die de schending van het volkenrecht door de annexatie van de Krim onder geen beding aanvaardt. In weinig landen wordt er zo hevig als in Duitsland gediscuteerd over de houding die een regering moet aannemen tegenover Moskou. Het overlijden van Schockenhoff betekent dan ook een groot verlies voor het debat tussen ‘Russlandversteher’ en meer kritisch ingestelde geesten.