De held van Merkel

De rechts-nationalistische Alternative für Deutschland (AfD) is bij de verkiezingen in de Oost-Duitse deelstaten Sachsen en Brandenburg doorgestoten tot op de tweede plaats. Ze bekoort er telkens rond een kwart van de kiezers, wat de respectievelijke verdrievoudiging en verdubbeling van haar score ten opzichte van de vorige verkiezingen inhoudt. Dat ze een enorme winst zou boeken, was voorspeld. De vraag was vooral hoe de partijen die de minister-presidenten leveren het er vanaf zouden brengen – in Sachsen was dat de christendemocratische CDU, in Brandenburg de sociaaldemocratische SPD.

Strategisch

Respectievelijk in Sachsen en Brandenburg nu blijven CDU en SPD op kop, onmiddellijk – met een paar procentpunten verschil – gevolgd door de AfD. Die laatste heeft haar grote droom – nummer één worden – niet kunnen verwezenlijken. Er zijn kiezers die strategisch voor CDU en SPD hebben gestemd om de AfD weg te houden van de macht.

Dat is ten koste gegaan van de liberale FDP (die onder de kiesdrempel van 5% verdwijnt) en van de Groenen, die weliswaar klimmen, maar minder dan voorspeld in opiniepeilingen. Die Linke haalt ook maar net iets boven de 10%, een halvering van haar vorige resultaten. Tot 2007 Partei des Demokratischen Sozialismus (PDS) geheten was ze dé oppositiepartij van de Oost-Duitsers. Doordat ze in sommige deelstaten mee regeert, is ze nu zelf deel van het establishment geworden, en dus geen optie meer voor proteststemmers.

Verdovingsmiddel

In het hoofdkwartier van de CDU in Berlijn slaken bondskanselier Angela Merkel en partijvoorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer (gekend als AKK) een zucht van verlichting. Michael Kretschmer (CDU), minister-president van Sachsen, heeft standgehouden ondanks een verlies van 7%. Hij had van in het begin duidelijk gemaakt dat er onder geen beding coalitiegesprekken zouden komen met de AfD. Daarmee volgt hij de anti-AfD-koers van AKK en zit hij meer algemeen op de lijn van Merkel die altijd al coalities met de ‘populisten’ van rechts (AfD) en links (Die Linke) heeft uitgesloten. Hij is haar held nu. De SPD verliest in beide deelstaten, maar put hoop uit het feit dat de sociaaldemocratische minister-president Dietmar Woidke aan zet blijft in Brandenburg.

De Grote Coalitie (GroKo) van christen- en sociaaldemocraten op federaal vlak heeft het niet gemakkelijk. Er zijn heel wat interne spanningen en bovendien blijft de SPD er in de opiniepeilingen alsmaar op achteruitgaan. Sommige analisten voorspellen zelfs de ondergang van de SPD als ‘Volkspartei’ (een partij die brede en grote lagen van de bevolking weet aan te spreken). In dat opzicht betekent de eerste plaats voor CDU en SPD in respectievelijk Sachsen en Brandenburg ondanks het stemmenverlies een opsteker voor de federale regeringspartners.

Of is het eerder een verdovingsmiddel? Daniel Günther, minister-president in de West-Duitse deelstaat Schleswig-Holstein, ziet er alvast een ‘alarmsignaal’ in: het lukt de CDU niet om een groot aantal mensen in de ‘nieuwe deelstaten’ (de Oost-Duitse) aan zich te binden. De traditionele partijen kunnen niet op hun lauweren rusten. Ze moeten hun regionale afdelingen verder ondersteunen, en vooral, het gesprek met de Oost-Duitse burgers zoeken en met concrete oplossingen voor de dag komen. Het vergt moed om te willen nadenken over de ‘angsten en zorgen’ van de mensen.

Traditionele recepten

Inderdaad, die angsten en zorgen bestaan. Bijna dertig jaar na de Duitse eenmaking voelen vele Oost-Duitsers zich nog altijd tweederangsburgers. Er is veel geïnvesteerd in Oost-Duitsland, vele steden en dorpen werden opgeknapt en de infrastructuur werd gemoderniseerd, maar dat gaat over stenen. In de maatschappelijke verhoudingen hebben Oost-Duitsers nog altijd het gevoel dat het West-Duitse establishment de eerste viool speelt. Ook de migratiepolitiek van bondskanselier Merkel werd als een ‘tweede benadeling’ bovenop die van het transformatieproces na de eenmaking ervaren. De PDS/Die Linke kan de arbeiders niet meer als voorheen bekoren. In Sachsen en Brandenburg stemden respectievelijk 41 % en 44 % van hen voor de AfD.

Opvallend is ook dat in de leeftijdscategorie 18 tot 34 jaar, dus van mensen die opgegroeid zijn in het verenigde Duitsland, bijna de helft voor de AfD stemt. Het politieke establishment ziet zich dus geconfronteerd met een deel van het land waar een aanzienlijk aantal mensen de traditionele recepten niet meer aanvaardt. De volgende test staat er aan te komen: op 27 oktober trekken de inwoners van de Oost-Duitse deelstaat Thüringen naar de stembus. De GroKo-partners CDU en SPD hebben afgelopen zondag tijd gewonnen. Die moeten ze goed gebruiken, als ze niet nog meer van hun pluimen willen verliezen, en niet alleen op regionaal vlak.

Dit stuk verscheen eerder op www.knack.be.