De Koerden: een dam tegen ISIS?

Doorbraak: Wladimir, was jij verrast door de aanval van ISIS op Koerdistan? Tot voor kort leek het er namelijk op dat de jihadisten zouden oprukken naar Bagdad en Koerdistan links zouden laten liggen.

‘Dat had niemand hier verwacht. Ik was laatst nog in Kirkuk bij Arabische stamleiders en die verklaarden zelf ook verrast te zijn door de aanval. Ook de Koerden waren er van overtuigd dat ISIS rechtstreeks richting Bagdad ging oprukken. Een woordvoerder van de Peshmerga zei onlangs zelfs nog dat ISIS geen tweefrontenoorlog zou gaan voeren.’

Waarom dan toch?

‘Er zijn vermoedelijk meerdere redenen daarvoor. ISIS kreeg bijvoorbeeld de indruk dat de Koerden samenwerkten met de sjiieten en de christenen. Ook ontstond de indruk dat de Koerden van zodra ze politiek mee de plak konden zwaaien in Bagdad, ze Irak in stand zouden houden en de autonomie-eisen zouden opbergen. Want een autonoom Koerdistan vormt geen gevaar voor ISIS, zo redeneerden ze.’

ISIS rukte verdomd snel op. Dat hebben ze toch nooit alleen klaargespeeld?

‘Wat de berichten suggereren is dat er een deal was tussen verschillende soennitische stammen, Saddamgetrouwen van de Baathpartij (de socialistische en seculiere partij van Saddam Hoessein, de zogenaamde Naqshbandi) en henzelf. Je moet weten dat die Saddamgetrouwen een stuk geëvolueerd zijn. Het Arabisch socialisme is verdrongen en vandaag primeert de hekel hebben aan de sjiieten. Het lijkt er sterk op dat de Baathisten ISIS hebben binnengelaten in de regio, maar dat ISIS hen niet toelaat een eigen strijd te voeren. De bondgenoten van ISIS zijn verplicht om loyauteit te zweren. De haat van de Baathisten ten aanzien van de sjiieten en Iran is te groot om ze op andere gedachten te brengen.’
(Inmiddels zijn verschillende Nashqibandi en stammen slaags geraakt met ISIS – red.)

Kan de VS niet simpelweg beloftes doen aan de huidige bondgenoten van ISIS en ze zo loswrikken?

‘Niet simpel. De Naqshbandi (oud-Saddamgetrouwen) hebben een ideologische haat tegen de VS en beschouwen het huidige Irak als een creatie van de Amerikanen in samenwerking met Iran. Wel mogelijk zou een akkoord zijn met soennitische stammen. Voormalig Amerikaans opperbevelhebber Petraeus had zo een akkoord met hen om samen tegen de voorloper van ISIS te vechten. Nuttig zou het alleszins zijn om medewerking te krijgen van de soennieten met alle waardevolle informatie van dien. Maar dat ligt erg moeilijk. De stammen vrezen namelijk represailles van ISIS als ze dat zouden doen. Goed zou het in elk geval zijn om bepaalde maatregelen in te trekken die de soennieten benadelen. Bijvoorbeeld de maatregel om voormalige Saddamgetrouwen jobs te ontzeggen bij de overheid.’

Koerdisch confederalisme

Volgens sommigen zou de wind uit de zeilen van ISIS kunnen genomen worden door Irak verregaand de decentraliseren. In een gebied voor de Koerden, sjiieten en soennieten.

‘Dat zou een oplossing kunnen zijn. De Koerden geloven daarin. En ook bij de soennieten zijn er meer en meer stemmen die daar voor te vinden zijn. Kortom de macht verschuiven naar het eigen territorium. Probleem tot nog toe was dat de lokale politie- en veiligheidsdiensten hopeloos verdeeld waren. Meer nog, je had in die soennitische steden veiligheidstroepen uit sjiitische gebieden. De soennieten eisen overigens minimaal 40% van de posten op in Bagdad. Volgens hun redenering vormen ze quasi een meerderheid van de bevolking aangezien ook de Koerden soennieten zijn.’

Abdullah Öcalan, de invloedrijke (en door Turkije opgesloten) voorman van de Turks-Koerdische PKK, is geen separatist meer, maar een confederalist. Hoe zit dat met de Irakese Koerden?

‘Öcalan baseert zich voor zijn confederale nieuwe marsrichting op anarchistische filosofen zoals Kropotkin en Bakoenin. Voor de PKK (Turkije) is Öcalan een profeet, een filosoof van de beweging die het ideologisch kader bepaalt. De PYD (Syrië) van Saleh Muslim is simpelweg een PKK-filiaal. Die PYD en hun gewapende arm de YPG, volgen uiteraard de PKK.
In Irak heb je twee grote Koerdische politieke families. De PUK (Patriottische Unie van Koerdistan) van Talabani (voormalig president van Irak), heeft een marxistische achtergrond. Zij is vooral stedelijk, anti-tribaal en heeft historische banden met de eveneens marxistische PKK. Dan heb je ook nog de KDP (Koerdische Democratische Partij) van Barzani (huidige leider van Iraaks-Koerdistan). Die partij is ouder dan de PUK, eerder rechts-conservatief en tribaal. Zij staat vooral sterk bij de Koerdische stammen. Maar in de praktijk is de ideologie van beide partijen niet echt duidelijk. Het enige duidelijke is dat de Iraaks-Koerdische KDP een Koerdische staat wil. In Irak. Met inbegrip van betwiste gebieden zoals het olierijke Kirkoek en Mosoel waar ook veel Arabieren wonen.’

Barzani en co streven dus niet per sé naar samenwerking met de andere Koerden uit de buurlanden?

‘Neen. Punt is dat de meeste Koerdische partijen gericht zijn op hun eigen regio. De pan-Koerdische gedachte bestaat wel, maar desondanks is iedere groep meer gericht op zijn eigen regio. Zelfs de PKK, die vooral op Turkije gericht is. De vijanden van die afzonderlijke Koerdische partijen en legers waren en zijn ook telkens verschillend. Voor de PKK is het Ankara. Voor de KDP en PUK was het Bagdad. Voor de PYD Damascus en voor Iraanse Koerden Teheran.’

Zal Iraaks Koerdistan straks autonomer zijn dan het vandaag al is?

‘Meer autonomie hoort niet bij het eisenpakket van de Iraakse Koerden. Maar KDP-leider en huidig Koerdisch president Barzani liet wel duidelijk verstaan dat wanneer Bagdad geen gehoor heeft naar de Koerdische eisen, onafhankelijkheid de volgende stap is. Zo willen ze bijvoorbeeld ook dat de Peshmerga als eigen autonome strijdkracht wordt erkend. Mét een budget voor de salarissen.’

De Peshmerga, vergane glorie?

Het Iraaks-Koerdisch leger, de Peshmerga werd overrompeld laatst en bleek niet opgewassen tegen het ISIS-geweld. Pas na luchtsteun door de Amerikanen kwam er schot in de zaak. Wat was er aan de hand?

‘PKK en YPG hebben al geruime tijd ‘vechtervaring’. Ook al heeft de PKK een bestand met de Turkse staat. Maar hun troepen staan al van in het prille begin de Syrisch-Koerdische YPG bij tegen Assad en rebellengroepen als ISIS. De PKK heeft dus een constante vechtervaring. De Iraaks-Koerdische PUK en KDP hebben in het verleden hard gevochten tegen Saddam en ook tegen elkaar. Maar sinds 2003 is er geen oorlog meer, zitten de Koerden mee in de Iraakse regering en wordt er niet meer gevochten. De term ‘Peshmerga’ werd voor velen een waan. Ooit waren dat geduchte strijders, maar daarna eerder vergane glorie. Ze hebben ook de training niet meer. Het ontbreekt de Peshmerga ook aan vuurkracht. Zware wapens hebben ze niet. Mocht ook niet van de Amerikanen om de lieve vrede met Bagdad te vrijwaren. Het weinige materiaal dat ze hebben, komt van de zwarte markt. Idem voor het luchtruim. De Peshmerga hebben geen luchtmacht. Intussen werd het Iraakse leger getraind door de Amerikanen en kregen ze van hen de modernste apparatuur. Maar voor de Koerden weigerde de VS hetzelfde te doen uit vrees voor een conflict met de centrale regering in Bagdad. Komt daarbij dat de sjiieten naast het officiële Iraakse leger ook beschikken over diverse milities die getraind en bewapend zijn door Iran. Da’s het probleem van de Koerden, ze hebben geen staat die volop achter hen staat. Samengevat: de Peshmerga staan militair op het niveau van de lichte infanterie. Zonder tanks, zware wapens, training of luchtmacht. Maar daar zou dus nu verandering in kunnen komen met de wapenleveringen vanuit Europa. Maar tot voor enkele weken waren de Peshmerga geen partij voor ISIS die massa’s ervaring hebben opgedaan in Syrië én Irak. De Amerikaanse luchtsteun was van cruciaal belang voor de ontzetting van Sinjar en andere steden. Je ziet nu trouwens ook dat de KDP en PUK oude en reeds gepensioneerde Peshmerga weer oproepen. Die hebben namelijk wèl oorlogservaring en moeten de bestaande Peshmerga trainen. Die interne Peshmergacrisis wordt ook gebruikt door de huidige opperbevelhebber van de Peshmerga om de Koerdische strijdkrachten niet alleen te reorganiseren maar ook te centraliseren. Los van sectaire partijaanhorigheid. De opperbevelhebber is dan ook een lid van Gorran, de derde en meer onafhankelijke liberale partij in Iraaks-Koerdistan.’

De Peshmerga zijn dus zelf ook verdeeld?

‘Ja, die zijn ook verdeeld. Dat stamt nog uit de tijd dat er een burgeroorlog was tussen de Iraaks-Koerdische partijen KDP en de PUK. Die burgeroorlog is er ook gekomen omdat buurlanden er belang bij hadden om de Koerden tegen elkaar uit te spelen na het omverwerpen van Saddam. Er zijn Peshmerga-eenheden die eerder trouw zijn aan de “linkse” PUK en andere weer aan de “rechtse” KDP. Weet wel dat die links-rechts tegenstellingen nogal nep zijn. Het gaat eerder over machtsconflicten.’

De PKK, terug van nooit weggeweest

Welke is de rol geweest van de PKK recent in Irak? Je ziet dikwijls berichten over milities van de PKK die een belangrijke rol zouden gespeeld hebben bij de bevrijding van Sinjar (Iraakse stad met 40.000 inwoners, voornamelijk Yezidische Koerden – Doorbraak).

‘De PKK had al een positie in Irak. Ze hadden namelijk al dorpjes, berggebieden en vluchtelingenkampen (met uit Turkije verdreven Koerden) onder hun controle. Dan heb je nog het bergachtige gebied tussen Iran en Turkije waar de PKK altijd al posities heeft gehad. Dat werd oogluikend toegelaten door de Iraaks-Koerdische machthebbers. Vanuit die PKK-gebieden in Irak werden trouwen guerilla-activiteiten opgezet tegen Turkije. Maar van zodra ISIS die Koerdische gebieden belaagde in Irak, vroegen de Iraaks-Koerdische partijen de PKK om hulp.’

En hoe verhouden de Peshmerga zich vandaag dan tegenover de PKK?

‘De partij van Talabani, de PUK, die vooral stedelijk het sterkst staat, heeft sterke banden opgebouwd met de PKK. Vooral sinds die partij verzwakt is geraakt door een interne afsplitsing. De dissidente eerder centristisch liberale groep Gorran (‘verandering’) verliet namelijk de PUK in 2009. Strategie van de PUK bestond er in om de heersende KDP danig te verzwakken door banden te smeden met de PKK. Je moet namelijk weten dat de KDP best goede relaties heeft met Turkije, de aartsvijand van de PKK. Terwijl de PUK dan weer banden heeft met Iran, maar voorheen ook met het Syrië van vader Assad (die de PUK mee heeft helpen oprichten).’

Wat ons in het westen opvalt is het grote aantal vrouwelijke strijders. Propaganda of realiteit?

‘Het is niet opmerkelijk. De PKK is zoals gezegd een van oorsprong marxistische organisatie en het is niet vreemd dat er in dergelijke linkse rebellengroepen veel vrouwen actief zijn. Kijk maar naar diverse marxistische Zuid-Amerikaanse rebellengroeperingen. Bij de Iraaks-Koerdische Peshmerga is het aantal vrouwen toch een stuk minder hoor. De Iraaks-Koerdische maatschappij is dan ook een stuk conservatiever en tribaler’.

Hoe islamitisch zijn de Koerden?

‘De Koerden zijn wat vrijer in hun geloof zou je kunnen zeggen. Vrijer alleszins dan in het wahabistische Saoudi-Arabië of het sjiitische Iran. Maar ze zijn wel degelijk gelovig. Ze vasten, ze bidden 5 keer per dag, ze gaan naar de moskee. Maar het Koerdisch-zijn staat op de eerste plaats. Ze zijn in de eerste plaats Koerd, dan pas moslim. De Koerden in Irak horen wel bij de strengste moslims onder de Koerden. De bakermat van de Koerdische islam ligt dan ook in het Iraaks-Koerdische Halabja.’

Wie gaat er volgens jou versterkt uit het huidig conflict met ISIS komen?

‘De KDP van Barzani staat en stond een stuk sterker, maar zij krijgen het nu wel lastig. Ze hebben klappen gekregen en imagoschade opgelopen. Ze hebben namelijk de aanval en overmacht van ISIS zwaar onderschat. Komt daarbij dat ze de yezidi’s aanvankelijk in de steek hebben gelaten. De Koerdische rivalen van de KDP maken daar nu gebruik van in hun propaganda.’

Hoe ziet de nabije toekomst er uit volgens jou?

‘De gebieden die de Peshmerga controleert zijn overwegend Koerdisch, ook al leven er een aantal minderheden. Tijdens de recente onderhandelingen met de Iraakse regering hebben de Koerden ingestemd met de nieuwe Iraakse regering onder premier en sjiiet Haider Al-Abadi, maar hebben ze tegelijk drie maanden bedenktijd gevraagd. Drie eisen schoven ze naar voren: 1. Ze willen geen almacht en controle meer van de Iraakse regering over hun luchtruim 2. Een referendum voor aansluiting bij Koerdistan in betwiste steden zoals bijvoorbeeld Kirkoek. 3. Een eigen budget om de eigen ambtenaren te kunnen betalen en de eigen olie te kunnen exporteren bijvoorbeeld. Inmiddels hebben de Arabische, Turkmeense en andere minderheden ingezien dat ze beter af zijn onder Koerdisch bestuur. De levenskwaliteit en economische omstandigheden zijn daar immers beter. Ik ben er van overtuigd dat bijna 70% van de inwoners van Kirkoek voor aanhechting bij Koerdistan zou stemmen. En dat zijn heus niet allemaal Koerden.’

Foto: (c) Reporters