De nacht van Napoleon: mythe en werkelijkheid

De korte nachtrust van Napoleon is bekend. Vaak bezingen de aanbidders van de man zijn tomeloze energie en zijn ze onder de indruk van zijn korte nachten. In 1815 was de man echter versleten en opgebrand.

De wraak van de Pruisen

17 juni 1815, de Fransen hebben hun hoofdkwartier in een boerderijtje, Le Caillou. Alleen de draagmuren hebben de tijd doorstaan, na afloop van de veldslag werd het immers – samen met de Franse gewonden – in brand gestoken door de Pruisen. Het Pruisische leger zat Napoleon woest op de hielen tijdens zijn terugtocht, doordrongen van jaren aan anti-Franse gevoelens. Een lid van Wellingtons staf kon nog gewonde Britse dragonders redden vooraleer Pruisische infanteristen hen zouden doden met bajonetsteken. ‘Ik bevrijdde me zo snel mogelijk van de Pruisen en was heel blij dat ik heelhuids in het 52^ste terugkwam.’ Even dacht een ulaan Napoleon te hebben gevangen genomen. Hij plunderde eerst de man, bond zijn handen vast achter de rug en bracht hem bij zijn bevelvoerder. Toen bleek dat het om de hoofdchirurg van de Franse Keizerlijke Garde ging, Dominique Jean Larrey, besliste men hem te fusilleren. Larrey, de uitvinder van de ambulance, werd ternauwernood gered door een Pruisische collega die hem herkende. De wens van Blücher om Napoleons hoofd in handen te kunnen houden ging niet in vervulling.

De romantiek van de nacht

‘Het woud van Soignies leek in brand te staan; de hele horizon was verlicht door de vuren van de bivakken; er heerste de diepste stilte.’ De romantisch getinte woorden zijn van Napoleon zelf. Volgens zijn memoires reed Napoleon rond halfdrie ’s nachts door de bossen in de omgeving en kwam hij in de buurt van Hougoumont, waar de Britse rechterflank gelegerd was. Hij merkte er het geluid van marcherende troepen op en was op zijn hoede. Maar de regen nam in hevigheid toe en het geluid verstomde, waarop hij terugkeerde naar Le Caillou. Vandaag kan u een reconstructie van zijn bed zien in het ‘Musée du Caillou’. Hij zou slechts twee uur in het origineel gelegen hebben.

De realiteit van de nacht

U moet weten dat Hougoumont voor de Fransen gedurende de hele veldslag onzichtbaar was door het omringende bos en een boomgaard. Bij de aanvang van de strijd stuurde men verkennende troepen door de bomen om er zich van te vergewissen of er wel Britten zaten. Indien Napoleon zo dichtbij de hoeve gekomen was, waarom wist men dan van bijna niets? Wellicht omdat de nachtelijke tocht van de keizer nooit heeft plaatsgevonden.  Al wie bij hem in de buurt kwam in Le Caillou kon getuigen dat Napoleon vooral sliep. Hij sliep slecht weliswaar, het verkeer op de weg in de plensende regen hield hem wakker. Ook vielen er gedurig officieren binnen met rapporten of om verdere bevelen te krijgen. Louis Marchand, de lijfknecht van Napoleon, vertelt in zijn Mémoires de Marchand: premier valet de chambre et exécuteur testamentaire de l’empereur Napoléon dat de Corsicaan in zijn ondergoed rondliep en naar de regen staarde door het raam terwijl hij probeerde zijn teennagels te knippen. Door dat hondenweer ging de man niet meer naar buiten. Generaal Gaspard Gourgaud werd erop uitgestuurd om de omgeving te verkennen. Gehinderd door regen en modder kwam Gourgaud van een kale reis terug. Het was na drieën ’s nachts. De keizer lag echter in slaap.

Aan de andere kant was de hertog van Wellington nog druk bezig met zijn correspondentie aan de zoon van de Franse koning – die hij aanraadde te vluchten naar het veilige Antwerpen –, de Antwerpse gouverneur, de Engelse ambassadeur in Brussel en aan een jonge lady, een van zijn recentste veroveringen. Nadien liet hij zijn paard Copenhagen zadelen en reed naar zijn troepen. Enkele uren later riep Napoleon bij het ochtendgloren uit: ‘Vanavond slapen we in Brussel!’

Afbeelding: een replica van het bed van Napoleon in Le Caillou