Voor Doorbraak doe ik verslag van Nederland. Commentaar op de Belgische en Vlaamse politiek is er al genoeg. Wat als de operatiemodus van een hedendaags Belgisch politicus opvallende overeenkomsten vertoont met een vroegere Nederlandse partijleider?

Een half jaar geleden werd Sammy Mahdi voorzitter van CD&V. Sindsdien eist hij aan de lopende band dingen, bij voorkeur in de media. Een overzicht. 1. De Septemberverklaring van de Vlaamse regering werd uitgesteld omdat hij meer steun wilde voor gezinnen. 2. Er moest nog eens onderzocht worden of de Ventilus-kabels in West-Vlaanderen toch ondergronds konden. 3. Er moet hervormd worden om de staatsschuld aan te pakken. 4. Opeens wil hij, haaks op jarenlang partijstandpunt, de werkloosheidsuitkering in tijd beperken. Resultaat heeft hij nog niet geboekt. Wel lijkt hij krediet te verspelen bij coalitiepartners, in ieder geval in de Vlaamse regering.

Confrontatie of nederlaag?

In 1982 werd Ed Nijpels voorzitter van de Tweede Kamerfractie van de rechts-liberale VVD, en daarmee partijleider. Dit maakte hem de opvolger van Hans Wiegel (1971-1982). Van 1977 tot 1981 bestond de Nederlandse regering uit het christendemocratische CDA en de VVD. CDA-leider Dries van Agt was premier, Wiegel vicepremier. Na de verkiezingen van 1981 kwam onder druk van de linkervleugel van het CDA een regering van CDA, de sociaaldemocratische Partij van de Arbeid (PvdA) en het links-liberale D66.

Dit kabinet viel binnen een jaar, vooral vanwege de slechte verhouding tussen premier Van Agt en PvdA-vicepremier en -partijleider Joop den Uyl. Na de verkiezingen van 1982 (onder lijsttrekker Nijpels 36 zetels voor de VVD, het hoogste aantal tot dan toe) ontstond opnieuw een CDA/VVD-regering. Ruud Lubbers (1982-1994) werd voor het eerst CDA-premier, Nijpels bleef fractievoorzitter.

Partijleider zijn van de kleinere coalitiepartner is niet ideaal. Successen van de coalitie worden veelal bijgeschreven op het conto van de grootste partij. Onder Lubbers nam bovendien de populariteit van het CDA toe. Nijpels, nog maar kort leider, wilde zichzelf en de VVD meer profileren.

Dit bracht hem tot zijn ‘confrontatiestrategie’: openlijk kenbaar maken welke partijstandpunten omgezet moesten worden in beleid. Bij succes had hij iets binnengehaald, en anders had hij de achterban laten zien dat hij zich had ingespannen. Voorganger en medialieveling Wiegel had dat ook gedaan. Het verschil: pas als hij wist dat het in het kabinet besproken en geregeld was, stapte hij naar de media. Nijpels ging eerst naar de media, pas daarna naar het kabinet. Premier, ministers en staatssecretarissen bleken daar niet van gediend. Nijpels kreeg niks voor elkaar. Zijn aanpak werd al gauw ‘nederlagenstrategie’ genoemd.

Tanend gezag

Zijn eigen partij reageerde verdeeld. VVD en CDA waren het eens over de economische noodzaak om te bezuinigen. De profileringsdrang van Nijpels betrof daarom de publieke omroep en de immateriële kwesties (abortus, euthanasie, gezin). Dit viel goed bij de linkervleugel van de VVD. De rechtervleugel snapte niet waarom hij daarvoor de verstandhouding met de coalitiepartner op het spel zette.

CD&V was zelfs in de federale regering-Michel I, een coalitie zonder socialisten of groenen, destijds tegen inperking van werkloosheidsuitkeringen. Op verzoek van de toenmalige partijvoorzitter speelde voormalige werkgeversvoorman en Vlaams premier Kris Peeters de rol van links geweten binnen de rechtse regering, ten koste van zijn individuele politieke geloofwaardigheid. Als Mahdi aan tafel in De zevende dag alsnog van standpunt verandert, is het voor niets geweest,

Na verloop van tijd verschoof de sympathie van de eigen VVD-ministers richting CDA-premier Lubbers. Mahdi speelde hoog spel bij de Septemberverklaring. Naar verluidt floot Vlaams minister Hilde Crevits, die nota bene met ziekteverlof was, hem uiteindelijk terug. Het was CD&V-minister Jo Brouns die tegenover het Vlaamse Parlement verklaarde dat er momenteel geen politieke ruimte is voor eenzijdige inperking van de werkloosheidsregeling op Vlaams niveau.

Omstandigheden

Niet alles kon Nijpels persoonlijk aangerekend worden. Voorganger Wiegel kon tussen 1973 en 1977 in de oppositie groeien als partijleider, terwijl hij oppositie voerde tegen het linkse kabinet-Den Uyl. Nijpels maakte een half jaar na aantreden deel uit van een coalitie met de voor de VVD ideale regeringspartner en tevens grote tegenstander, de PvdA, in de oppositie.

Bart De Wever verkoos telkens om als partijvoorzitter de partijstandpunten te bewaken in plaats van premier of minister te worden. In Vivaldi doen Paul Magnette (PS), Georges-Louis Bouchez (MR), Conner Rousseau (Vooruit) hetzelfde. Mahdi heeft een nadeel ten opzichte van hen. De Wever is al bijna twintig jaar voorzitter. Binnen N-VA daagt niemand hem uit. De andere drie werden voorzitter ná de verkiezingen van 2019 en nog vóór het aantreden van Vivaldi. Ze loodsten hun partijen de regering in en kregen standpunten in het regeerakkoord. Mahdi werd pas voorzitter toen CD&V al enkele jaren in twee regeringen zat. Welke reële mogelijkheden waren er om nog vóór de verkiezingen van 2024 zijn stempel te drukken?

Keuze

Nijpels toentertijd, noch Mahdi nu, kunnen de omstandigheden verweten worden. Sommige dingen had Nijpels wél zelf in de hand: de manier waarop hij omging met de coalitiepartner, de eigen fractie en de eigen bewindspersonen. Hier liet hij steken vallen. Toen de VVD in 1986 negen zetels verloor — evenveel als het CDA won —, werd hij weggestemd als fractievoorzitter en partijleider.

Mahdi wil zichzelf en zijn partij profileren. In navolging van Bouchez bekritiseert hij als partijvoorzitter de regering van buitenaf. Los van de praktische vraag of iemand meer Bouchez kan zijn dan Bouchez zelf: wordt die aanpak beloond?

Van 2014 tot 2018 hield Bart De Wever vanuit Antwerpen de Zweedse coalitie bij de les. Hij hoefde niet te vrezen dat zijn ministers en kiezers meer sympathie kregen voor een Franstalige premier dan voor hem. Najaar 2018 wilden de coalitiepartners hen niet tegemoetkomen in zijn bezwaren tegen het Marrakesh-migratieakkoord, en in 2019-2020 viel N-VA buiten de federale regering. Hoelang kun je coalitiepartners de maat nemen, als je niet gelijktijdig investeert in een goede werkverhouding?

Een rekening die hij, net als Bouchez, bij de formatiegesprekken van 2024 gepresenteerd kan krijgen. Door hen na te volgen, neemt Mahdi een riskante gok.

Vooruit

Vergelijk hun aanpak met die van Rousseau. Vooruit heeft in Hannelore Goeman en Melissa Depraetere fractievoorzitters en in Frank Vandenbroucke (de hooghartige manier waarop hij onlangs een huisarts toesprak, zou dat bij een minister van een andere partij niet ‘mansplaining’ genoemd zijn?) heeft Vooruit een vicepremier die fel de partijkoers bewaakt. Rousseau houdt de handen vrij om aan zijn populariteit te werken.

Vriend, vijand en verslaggever beschouwden Ed Nijpels als veelbelovend jong politiek talent. Tot hij partijleider werd.