De Nederlandse kiezer keert zich af van Den Haag

Gisterenavond vond op de Nederlandse televisie het laatste grote politieke kopstukkendebat plaats. Het leverde het nodige theater op over immigratie, belastingen en het woningbeleid. Het debat tussen PVV-hoofdman Geert Wilders en D66-leider Alexander Pechtold leverde, zoals te verwachten, enig vuurwerk. Wilders gooide hem in zijn gekende stijl voor de voeten dat Pechtold van een bevriende zakenman een luxeappartement kreeg. Het bracht de kijker vooral leuk theater.

CDA grootste landelijke speler

Vandaag wordt er in 335 Nederlandse gemeenten van de 380 gestemd. En ondanks het politieke televisiespektakel, doet de PVV in slechts 30 van die gemeenten mee. D66 in slechts 220 gemeenten. Van de nationale partijen in Nederland is het CDA van Sybrand Buma de grote speler. De partij dient zich in 332 gemeenten aan. De vorige keer – in 2014 – kon de christendemocratische partij nationaal 14 procent van de lokale kiezers bekoren. Het was daarmee de grootste landelijke partij.

Echter, de grootste speler is de optelsom van alle lokale partijen. In 2014 waren die goed voor 28 procent van alle stemmen. De lokale partijen zijn volop in opmars. In 2006 stemden nog zo’n 1,5 miljoen mensen op een lokale partij. Vandaag kunnen dat er wel twee miljoen zijn of zo’n 33 procent. Waarom keert de Nederlander zich af van het Haagse schouwspel?

Afkeer van Haagse bemoeizucht

Het is volgens Elsevier Weekblad een reactie tegen de nationale bemoeizucht. Lokale partijen koesteren om evidente redenen het plaatselijke karakter van hun gemeenten. Denk maar aan de sinterklaasintochten in diverse steden in het najaar. Heel wat kleinere gemeenten vinden dat Zwarte Piet gewoon ‘lekker zwart’ moet blijven. Wat de grote steden er ook van vinden. Het is wellicht geen toeval dat de liberale VVD een filmpje verspreidde met premier Mark Rutte en de slogan: ‘Je bent geen racist als je gezellig Sinterklaas viert’.

Er is ook de groei van de zgn. ‘one-issuebewegingen’. Partijen die zich verzetten tegen windmolens in de gemeente, in Amsterdam komt de Anti-Scooterpartij op en de inwoners van Eindhoven kunnen kiezen op een partij met als enige programmapunt: minder studentenhuizen. De lokale kiezer stelt zich almaar anti-ideologischer op en kijkt vooral naar een praktisch lokaal bestuur. Men wil af van de ‘dictaten van de Haagse professionals’. De progressieve kiezers houden dan weer meer vast aan de partijstandpunten van bijvoorbeeld GroenLinks of de PvdA. De VVD en het CDA geven bewust hun lokale partijafdelingen meer vrijheid om de lokale denkende kiezer aan te trekken.

Nieuwe partijen en oude trends

Een andere trend is de opkomst van de zgn. migrantenpartijen en islamitische partijen. Nationaal heb je het Turkije-gerichte DENK, dat nu voor het eerst in 15 gemeenten deelneemt. Vooral in de steden is de opkomst van deze partijen opvallend. Rotterdam bijvoorbeeld krijgt de islamitische partij NIDA van oud-GroenLinks raadslid Nourdin El Ouali als nieuwkomer. Volgens peilingen behaalt DENK twee zetels en NIDA een zetel in Rotterdam. Die stad zou wel eens dertien partijen kunnen zien opduiken in de gemeenteraad. Er zijn daar 45 zitjes. Een coalitie met meer dan vier is er niet ondenkbaar. De politieke versnippering van Nederland zet zich zo almaar verder.

Bij de nieuwe partijen is het opvallend dat het Forum voor Democratie van Thierry Baudet alleen in Amsterdam onder eigen vlag deelneemt. In Rotterdam werkt het samen met de partij van de vermoorde Pim Fortuyn, Leefbaar Rotterdam. FvD roept zijn kiezers op om te stemmen op lokale partijen en niet op, wat het noemt, ‘kartelpartijen’.

De opkomst voor de lokale verkiezingen in Nederland – waar er geen opkomstplicht bestaat – daalt gestaag. Begin jaren 70 trok nog zo’n 75 procent van de kiezers naar de stembus. In 2014 was dat aantal gezakt tot 54 procent.