Tussen de 12.000 en 5.000 jaar geleden, na de laatste ijstijd, voltrok er zich een revolutie in de menselijke geschiedenis die op elk vlak enorme gevolgen zou hebben, economisch, cultureel en politiek: de overgang van het nomadisch bestaan van de jagers-verzamelaars naar de sedentaire landbouw. Dat heeft ons werktuigen, cultuur, het schrift en een georganiseerde overheid opgeleverd. Dat die transitie allesbehalve vreedzaam verliep, hebben opgravingen aangetoond in het Zuid-Duitse Herxheim.

Archeologe Andrea Zeeb-Lanz ontdekte er een massagraf vol overblijfselen van wat een wreedaardige slachtpartij moet zijn geweest. Een duizendtal mannen, vrouwen en kinderen die, zo bleek uit grondige analyse, ritueel werden afgemaakt en waarvan de botten nadien nog eens werden verbrijzeld, alsof ze niets menselijks meer mochten hebben. Voor meer details, zie het wetenschappelijk artikel.

De verbazing van de archeologen werd nog groter, toen uit isotopen-analyse bleek dat de slachtoffers uit hoger gelegen gebieden afkomstig waren, maar tegelijk ook genetisch zeer verwant waren met de populatie die de slachting had georganiseerd. Wat heeft zich hier afgespeeld?

Genocide

Dankzij het aanwezige aardewerk kon de vondst gedateerd worden op ca 5.000 voor Christus, het steentijdperk waar in Europa de eerste landbouwgemeenschappen ontstonden. Via chemische en DNA-analyses vielen een aantal puzzelstukken op hun plaats: dit massagraf moet het resultaat geweest zijn van een klopjacht van de ‘nieuwe’ boeren op clans van jagers-verzamelaars die zich in hoger gelegen gebieden ophielden. De wreedheid van de executie doet vermoeden dat de landbouwgemeenschappen een politieke rekening te vereffenen hadden: het lijkt erop dat de afgemaakte jagers-verzamelaars gevluchte dissidenten waren die niet konden aarden in de nieuwe samenlevingsvorm waar controle en repressie de hoeksteen van vormden.

Effectief, met het ontstaan van de landbouwcultuur komen we in sterk georganiseerde samenlevingen terecht, met strikte taakverdelingen, het ontstaan van een elit, – de eerste ‘politici’ – regels en reglementen, en het daaraan verbonden geweldmonopolie. Het is uit deze entiteiten dat de stad, de stadstaat en de staat zouden ontstaan, zoals wij die vandaag kennen.

Vergeet dus de vreedzame boeren-pottenbakkers: er moet zich daar een genocide afgespeeld hebben, een bewuste en weloverwogen uitroeiïngscampagne. Opmerkelijk: de slachtpartij van Herxheim kaderde in een grootse Jamboree van verschillende nederzettingen, die alle hun ‘wilden’ hadden meegebracht om ze te offeren. Alsof ze samen iets te vieren hadden. En een prima verbindingsritueel ook.

‘Vijanden van de staat’

Vooral de wreedheid waarmee de vrijbuiters in massa-executies aan hun einde kwamen, doet vermoeden dat de nieuwe agrarische regimes alle sporen van hun (nomadisch) verleden wilden uitwissen en geen parallelle samenlevingen duldden. Toen al moest de geschiedenis herschreven worden en dienden complete groepen geliquideerd die niet conform de doctrine waren. Een tabula rasa-principe dat doet denken aan de latere middeleeuwse vervolging van de Katharen, de ‘culturele revolutie’ in het Mao-China, of de beruchte Rode Khmers in Cambodja.

Ook vandaag heeft elk regime, democratisch of totalitair, een zwarte lijst van staatsvijanden. De genocide is de spectaculaire uitzondering, het opvolgen en vervolgen van systeemkritische individuen is de regel, denk maar aan Aleksej Navalny in Rusland. Deze individuen staan volgens de doctrine van het regime per definitie aan de foute kant van de geschiedenis, en dienen dus als anomalie uitgeroeid te worden. In het nieuwe mission statement van de Belgische Staatsveiligheid neemt de term ‘staatsvijand’ een centrale plaats in, en dan blijkt het niét om moslimextremisten te gaan, maar om lieden die bijvoorbeeld kritisch staan tegenover de mainstream media.

Dat is voor een democratie, met een grondwet die zogezegd de rechten van de burger vrijwaart, opmerkelijk. We weten al van de covidperiode hoe snel er met die rechten komaf kan gemaakt worden. Vorig jaar werd een zekere Yannick Verdyck – ja, ik zal blijven op die nagel kloppen – omwille van zijn libertarische en systeemkritische ideeën tijdens een nachtelijke razzia van speciale politie-eenheden neergekogeld. Dat media zoals De Standaard zich hierover geen vragen stelden, maar integendeel meegingen in de hetze, terwijl het Comité P tot op heden niet eens met een rapport is naar buiten gekomen, geeft een idee van de omvang van deze heksenjacht.  Of herinneren we ons de groteske middelen – een internationale NATO-interventie! – waarmee de klopjacht op beroepsmilitair Jürgen Conings, ook al een ‘vijand van de staat’, werd ingezet.

Micro-oorlog

De reconstructie van de Herxheim-slachting is antropologisch van groot belang, want ze toont aan dat de staat in zijn oervorm al in oorlog was met zijn onderdanen, en dat politieke macht vooral dient om het systeem overeind te houden, koste wat kost. In tweede orde waakt de elite nauwgezet over haar privileges.

Deze micro-oorlog zal in de toekomst misschien zelfs fundamenteler worden dan de klassieke territoriumoorlog tegen een externe vijand, al levert dat altijd een geschikt propagandamiddel op voor de machthebbers van dienst. In essentie is het volk de vijand, en kan het systeem zelfs zijn toevlucht nemen tot ontvolking of omvolking als dat nodig is. Beschaving is een dun laagje vernis.

Heel het complex van politiek correcte dogma’s en taboes is gericht op controle en surveillance, met de mogelijkheid om individuen te ‘cancelen’ als die te ver van de mainstream afdrijven. Remediëringstrajecten kunnen ook helpen, maar voorkomen is beter dan genezen. Daarvoor dienen al de diversiteits- en inclusieprogramma’s: niet om ons vrij te maken, maar, integendeel, om ons in een keurslijf te dwingen van ‘verbindende’ rituelen die de vrijheid van gedachte en opinie net moeten fnuiken.

Tot slot wil ik nog eens wijzen op het georganiseerde én grootschalige karakter van de Herxheim-slachting, en het feit dat het een samenwerkingsverband betrof tussen een aantal nederzettingen, over een vrij groot gebied verspreid. Het absolute embryo van de Europese samenwerking? Ook Karel De Grote, dé patroonheilige van de EU, deinsde er niet voor terug om zijn éénmakingproject te realiseren via uitroeiïngscampagnes onder bijvoorbeeld de Saksen, die op hun autonomie gesteld waren en het unitarisme van Carolus Magnus maar niks vonden. Ook zij kregen van de geschiedenis ongelijk.

Zo hebben we een brede boog gespannen van zeven millennia tussen een prehistorisch massagraf en de huidige politieke context. Het DNA van dat massagraf leeft voort in legendes van nomadische rebellen zoals Reinaert en Tijl Uilenspiegel. Loslopend wild dat de macht op spottende wijze uitdaagt. Laten we ze koesteren, niet alleen als verhalen maar ook als inspiratiebronnen en tegengif voor de oprukkende verwoking.