De rattenkoning van Syrië

De oorlog in Syrië is zeven jaar nadat hij uitbrak nog even uitzichtloos. Terwijl grootmachten uit de hele wereld alle menselijkheid met de voeten treden, krijgt Europa het verwijt te laf te zijn. Maar klopt dat wel? En wat kan Europa doen om het Syrische conflict te stoppen? Lukas De Vos trok naar Staatsburg en sprak met Europarlementslid Hilde Vautmans over de oorlog van de Syrische rattenkoning.

Vierduizend mensen ontsnapten donderdag uit Oost-Ghoeta. Het was de eerste keer dat uit de oostelijke wijken van de Syrische hoofdstad Damascus zo’n grote groep een uitweg vond. Want Oost-Ghoeta is platgebombardeerd, chemische wapens en burgerslachtingen worden afgedaan als ‘uitroeiing van terroristen’. Alsof het een het ander kan vergoelijken. Het is niet de gewetenloze Syrische president Assad alleen die zijn staart roert. Het is een internationaal kluwen van schijnheilig opbod en eigen belangen dat achter de volkerenmoord zit. Ze vormen een onontwarbaar kluwen, zoals een nest ratten dat met zijn staart verknoopt vastligt en uithaalt naar de zwakkere betrokkene. Wie ze tracht te ontwarren riskeert meer dan één knauw of beet in zijn hand.

Prioriteiten van De Morgen

Dat ondervinden de Verenigde Naties en het Rode Kruis, die hulpkonvooien opzetten en tevergeefs trachten een (tijdelijk) staakt-het-vuren af te smeken. De strijd kan maar staken faute de combattants. Ik krijg het zuur in de mond als ik dan in De Morgen van vrijdag een kop lees: ‘Westen blijft akelig stil over honderden Syrische doden’. Een schreeuwerige kop die oneerlijk is, leugenachtig, en dom, én de plek kreeg die aangeeft welke prioriteiten de krant huldigt: op bladzijde 12. Na ‘Auto inruilen niet overal gelijk’, voorblad. ‘Pakjesbezorgers weten deurbel niet meer hangen’, bladzijde 4. ‘Zoek niet naar jezelf in filmpjes van voyeur’’, bladzijde 6. ‘Zo moet heffen en tillen gauw kinderspel worden’, bladzijde 7. En natuurlijk: ‘Damso is ‘meest gestreamde Belg’, maar award komt te vroeg na hetze, bovenaan bladzijde 9, gevolgd door twee volle bladzijden over een Gents neponderzoek naar ‘hét geluk’ – wie ooit De Ijzeren Schelvis las van Suske & Wiske, weet dat het oplichtersduo Sjam & Foeters de duiktocht naar de ‘parels van het leuk’ wil inpalmen om ze dan per ons te verkopen.

Kruisvaarderssyndroom

Zelfs van dat ‘geluk’ blijven de Syriërs gespeend. Ana van Es verwijst dan wel even naar de ‘smeekbede’ van het Europees Parlement en trekt de onmenselijke behandeling van burgers open naar Afrin (en vergeet Idlib), maar de teneur is duidelijk: Europa, dat zijn lafbekken, ze doen niks tegen die harteloze Saraceen, Erdogan. Het Europees Parlement met de vinger wijzen is makkelijk, en vooral onethisch. De verantwoordelijkheid bij goedwillende verkozenen leggen om toch maar te bewijzen dat het, andermaal, allemaal ‘onze schuld’ is (het kruisvaardersyndroom, zoals het NTG ten overvloede bewijst). De schuld ligt bij de grootmachten en bij IS en bij de Syrische dictatuur zelf. ‘Al 400.000 doden op zeven jaar tijd’, stelt de liberale Hilde Vautmans vast – het was deze week de zevende verjaardag van het uitbreken van de Syrische burgeroorlog. ‘Vermoord. De voorbije drie maand meer dan duizend kinderen. We mogen nooit toegeven aan gewenning.’ Ze haalt bisschop Johan Bonny aan, die een ervaringsreis door de Syrische verwoestingen maakte. ‘De toestand is onmenselijk’. Maar wat kan je daar tegen doen? (Voor de duidelijkheid: ik was wél in Straatsburg en heb de debatten gevolgd en de parlementsleden gesproken die ter plekke gaan. De Morgen – of moet ik nu zeggen Humo? – heb ik de voorbije tien jaar nooit kunnen betrappen op aanwezigheid. Het is makkelijker een droge tekst op de webstek van Europa te lezen).

Vautmans heeft de tranen in de ogen. ‘Roeien met de middelen die we hebben. Diplomatie opdrijven. Druk opdrijven, op alle agressoren. Strafmaatregelen uitwerken. De VN voluit steunen, zij hebben op 24 februari eindelijk Resolutie 2401 goedgekeurd, met de eis om 30 dagen een staakt-het-vuren in acht te nemen (behalve in de gevechten met IS en Al Qaida). Een vliegverbod boven de gevechtszones instellen. En vooral: een bijzonder Syriëtribunaal opzetten bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Al wie bloed aan zijn handen heeft, moet zich verantwoorden’. Dat geldt dan niet alleen voor de terreurgroepen en Assad met zijn generaals, maar ook voor de Turken (Erdogan voorop), de Russen en Amerikanen die bombarderen op niet-militaire doelwitten, Iraanse milities? Vautmans zucht. ‘Eigenlijk wel, maar we moeten niet naief zijn. Dat ontstijgt ons.’

Joris Sterckx

Hilde Vautmans: ‘Wat zou ik doen mocht ik met mijn twee kinderen in Syrië wonen? Ik stap op een boot.’

De rattenkoning

In dat opzicht neemt Europa wél zijn verantwoordelijkheid, maar de rattenkoning beperkt de bewegingsvrijheid. De Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, zeg maar de buitenlandminister van de EU, Federica Mogherini, zet alles in op politieke en diplomatieke druk, omdat geen enkele lidstaat bereid is zich in een uitzichtloos militair avontuur te storten. ‘Vorig jaar zagen we eindelijk meer ontspanning ontstaan, na de militaire nederlaag van IS’, zei ze. ‘In februari dit jaar zagen we helaas opnieuw een snelle escalatie van het geweld. A new level of horror is reached. Dat er schaamteloos bommen worden gegooid op ziekenhuizen, dat geneesmiddelen worden geroofd uit hulpkonvooien, dat sluipschutters mensen onder vuur nemen die trachten te ontsnappen uit een brandend hospitaal, hoever kan men nog gaan? Dit is onmenselijk.’

Haar inzet en die van het EP minachtend naar de prullenmand verwijzen getuigt van cynisme én gebrek aan geopolitiek inzicht. Ook Magherini beseft dat de VN een papieren tijger zijn, als de vaste leden van de Veiligheidsraad niet meewillen. En dat gebeurt. Rusland, Iran en Turkije, die zogenaamd de vredeshandhavers zijn, rijden hun eigen koers, het zogenaamde Astanaproces. Maar wie zat daar en in Sotsji mee rond de tafel? Alleen Assad, niet de Koerdische YPC, niet het Syrisch democratisch Front, niet de vluchtelingen – allemaal ‘terroristen’. Zo werkt het natuurlijk niet, de vluchtelingenstroom is opnieuw aan het aangroeien. En hoe moet het nu met de 66.000 Syriërs die wel vrijwillig terug naar hun land zijn gekeerd? Het grootste gevaar voor Europa is dat er moeheid optreedt, verbittering, onverschilligheid. ‘Ik ben in de politiek gegaan om politieke oplossingen te vinden’, zucht Vautmans.

Wapenstilstand

‘En daar werken we aan’, zegt Mogherini. ‘Resolutie 2401. De buitenlandministers van de EU hebben die bekrachtigd op 26 februari. De dag daarop heb ik een brief geschreven naar Poetin, Erdogan, Khamenei. Ik wees op de schendingen van het internationaal mensenrecht. Ik wees erop dat een dagelijkse wapenpauze van vijf uur ondoelmatig en te kort is’. Ze bereidt vooral de tweede vredesconferentie in Brussel voor, àls een wapenstilstand standhoudt. Die krijgt zijn beslag op 24 en 25 april. Met maar één doel: de intra-Syrische onderhandelingen weg te halen uit hun regionale belangenverdediging (Astana), en met VN-begeleiding tot een oplossing te komen in Genève. Staffan de Mistura, de speciale VN-gezant, werkt daar al sinds 2014 aan, zoals hij eerder bemiddelde in Irak en Afghanistan. Uitgangspunt is dat de wapens zwijgen, zoals unanieme resolutie 2254 van de Veiligheidsraad (18 december 2015) wil afdwingen.

Toch blijft de rattenkoning wild om zich heen slaan. Rusland heeft al elf keer zijn veto gesteld in de Veiligheidsraad als de verantwoordelijkheid van Assad ter sprake komt. Erdogan mag rustig al zijn officiële bondgenoten schofferen en zoete broodjes bakken met Moskou, de Turkse inval in Afrin (andermaal ‘tegen de terroristen’, het lijkt wel Spanje dat ook ‘geen politieke gevangenen’ heeft, alleen misdadigers van gemeen recht) is een pure veroveringsoorlog en heeft niks vandoen met bedreiging van zijn grenzen. De Amerikanen hinken op twee benen, tussen NAVO-loyauteit en de Koerdische bondgenoot. Iran heeft maar één doel: de soennieten een toontje lager doen zingen, en zich in Syrië en Libanon versterken tegen Israël. Europa blijft als enige over om in de eerste plaats humanitair te denken en te handelen (al zitten er natuurlijk wel troepen in Jordanië, Duitse, Franse, en ook Belgische piloten werden ingezet). Mogherini eist straffen tegen Rusland en Iraanse hoge ambtenaren – merkwaardig genoeg niet tegen Amerikaanse ‘adviseurs’.

Het verstandigste voorstel

Vautmans heeft voorlopig het verstandigste voorstel gedaan, mede uit afschuw voor het misbruik van kinderen en de inzet van kindsoldaten: ‘Een no fly zone moet de burgers beschermen. En de daders mogen zich nooit straffeloos voelen. Na het Joegoslavië- en het Rwanda-Tribunaal moet er een Syrisch Tribunaal komen. Want ik ben in verschillende van die conflictlanden als waarnemer geweest. En eerlijk, wat zou ik doen mocht ik daar met mijn twee kinderen wonen? Ik stap op een boot. En ik overtuig de rest van het dorp om mee te vluchten op zo’n gammel ding. Liever dat, dan de dagelijkse hel’. Maar doet Europa genoeg? Diepe zucht. ‘Eensgezindheid is soms ver te zoeken. We zijn laf tegenover Turkije. We raken het onderling niet eens over de vluchtelingen. Griekenland kan dat niet alleen aan. Malta stuurt ze automatisch door naar Sicilië. Italië voelt het als een blok aan het been. Frontex is een zeef. Denk ik utopisch ? Maar is dat niet beter dan toekijken en niets doen?’ Is dat inderdaad niet beter dan fulmineren tegen de foute doelwitten?