De reus van Vitebsk

Nog tot in de twintigste eeuw stelden kermissen en tentoonstellingen dwergen, reuzen en oerbewoners van verschillende continenten tentoon. Volksfeesten, panoptica en variététheaters vochten om de kleinste, grootste en meest exotische exemplaren van het menselijke ras. Namen als Prinses Paulina*, Little Tom, Madam Chiquita, Robinson en Grand, de reuzin Abomah en de ‘Kongo Riese‘ Mianko-Kaaro waren een begrip. Uiteraard werden de dwergen daarbij altijd ouder en kleiner en de reuzen altijd jonger en groter voorgesteld dan in werkelijkheid het geval was.

Groeistoornis

Ook het Russische Rijk droeg zijn steentje bij aan deze bizarre schouwspelen. Volgens de Duitse antropoloog Felix von Luschan was Fjodor Andrejevitsj Machnov de langste man ter wereld. Machnov werd op 6 juni 1878 geboren in het gehucht Kostjoeki in het gouvernement Vitebsk van het Russische Rijk (tegenwoordig Wit-Rusland).

De eerste zeven jaar van zijn leven onderscheidt Fjodor zich in niets van andere kinderen. Daarna krijgt een groeistoornis hem in zijn greep. Op 12-jarige leeftijd is hij reeds twee meter lang. Maar niet alleen zijn lengte is buitengewoon, ook zijn kracht is abnormaal. Hij kan met gemak een volwassene boven zijn hoofd tillen en een volgeladen hooiwagen over een heuvel trekken.

Naar Berlijn

Als Fjodor veertien is, trekt hij tijdens een bezoek aan de markt van Polotsk de aandacht van de Duitse circusdirecteur Otto Bilinder. De Duitser weet vader Machnov om te praten een langlopend contract met zijn circus te tekenen. Ze komen een zeer ruime vergoeding overeen, en de jeugdige boerenzoon vertrekt naar Duitsland. De optredens van Fjodor kennen een enorm succes. Eerst treedt hij voornamelijk op in Berlijn, later volgen ook andere steden in West-Europa. Tijdens zijn act buigt de Wit-Rus met één hand hoefijzers en ontwart hij stalen spiralen. Ook tilt hij liggend een houten platform met drie spelende muzikanten op. Met de blote vuist slaat hij bakstenen tot gruis. Samen met de lilliputter Madam Chiquita trekt hij volle zalen.

In een nieuw contract voor de inmiddels 16-jarige wordt zijn lengte op 2 meter en 53 centimeter vastgesteld. In een Engelse krant uit die tijd wordt het dagelijkse rantsoen van Machnov opgesomd. Voor het ontbijt nuttigt hij een vijftiental gekookte eieren, twee flessen melk en acht hompen brood. Als middageten komen een kilo gebraden vlees, een kilo aardappelen, enkele borden soep en twee flessen bier op tafel. Ter afsluiting van de dag consumeert hij dan nog eens een dozijn eieren en zes dikke sneden brood. Een Franse krant verhaalt dat een twaalfjarige jongen zich zonder problemen volledig in een laars van de reus kan verstoppen. De omvang van zijn hand zou 35 en de omvang van zijn voet 51 centimeter bedragen.

Terug in Rusland

Na negen jaar in West-Europa keert Fjodor Machnov als een welvarend man terug naar zijn geboortedorp. Intrekken in het ouderlijke huis geeft door zijn lengte de nodige problemen. Hij koopt een landhuis dat speciaal aan zijn afmetingen wordt aangepast. Het huis krijgt in de volksmond de naam ‘reuzenhoeve’. Fjodor huwt de dorpsonderwijzeres Jefrosinja Lebedeva. Het paar krijgt drie zonen en twee dochters die allen weliswaar groter zijn dan het gemiddelde, maar geen van allen aan hun vader kunnen tippen.

Fjodor Machnov houdt zich in Kostjoeki voornamelijk bezig met landbouw en veeteelt. Met behulp van zijn contacten in Duitsland importeert hij nieuwe landbouwmachines en fokt paarden. Hij neemt zo nu en dan deel aan worstelwedstrijden waar hij zijn buitengewone kracht tentoonspreidt. Ook treedt hij als bijverdienste op in circussen en panoptica in Sint-Petersburg en andere grote steden van het tsarenrijk. Op affiches uit die tijd schrijft men de ‘reus van Vitebsk’ een lengte van 2 meter en 85 centimeter toe.

Paus en president

In 1905 vertrekt Fjodor Machnov opnieuw naar het buitenland. Ditmaal met vrouw en kinderen. Het Engelse, Nederlandse, Belgische, Franse en Italiaanse publiek vergaapt zich aan de enorme Russische krachtpatser. De ‘reus van Vitebsk’ krijgt zelfs een audiëntie bij de paus.

In 1906 besluit hij een reis naar de Verenigde Staten te wagen. Er wordt speciaal voor hem een kajuit aangepast. Een Amerikaanse douanier wil hem niet toelaten uit vrees dat een besmettelijke ziekte de oorzaak is van de groeistoornis van de Wit-Rus. Uiteindelijk komen de Machnovs zonder verdere problemen het land binnen. Het loont de moeite, want president Theodore Roosevelt ontvangt Fjodor hoogstpersoonlijk in het Witte Huis.

Overleden, geprepareerd en vereeuwigd

Tegen deze tijd raakt ook de wetenschap geïnteresseerd in Machnov. Hij krijgt uit Duitsland meerdere aanbiedingen om zijn lichaam na zijn dood ter beschikking te stellen voor onderzoek. Fjodor ontwikkelt hierdoor een panische angst. Hij is bang vermoord of vergiftigd te worden. Hij trekt zich meer en meer terug op zijn land en mijdt openbare optredens. Op 28 augustus 1912 overlijdt Fjodor Andrejevitsj Machnov in de ‘reuzenhoeve’ in Kostjoeki op 34-jarige leeftijd. De waarschijnlijke doodsoorzaak is een longontsteking.

Dankzij het opgepotte kapitaal kunnen de vijf kinderen het boerenwerk inruilen voor andere beroepen. Zo volgt zoon Radimir in de jaren dertig een studie medicijnen aan de universiteit van Minsk. Hier komt tijdens een lezing de ‘reus van Vitebsk’ ter sprake. Radimir maakt zich verrast bekend als de zoon van het genoemde fenomeen. De universiteitsleiding laat er geen gras over groeien en biedt vijfduizend roebel voor het skelet van Fjodor Machnov. Een gigantisch bedrag in die tijd (een brood kost 20 kopeken).

Waarschijnlijk uit geldnood gaan weduwe en kinderen overstag. In 1939 wordt het stoffelijk overschot van echtgenoot en vader Machnov opgegraven, onderzocht, geprepareerd en in het anatomisch museum van de universiteit tentoongesteld. Tijdens de oorlog wordt de universiteit in Minsk bijna volledig met de grond gelijkgemaakt. Het skelet verdwijnt spoorloos.

In Vitebsk is de interesse voor de illustere stadgenoot nooit geluwd. Elk jaar kiezen ze er in juni onder de naam ‘de reus van Vitebsk’ de langste inwoner van de stad. En in 2018 verrijst met ingezameld geld een bronzen standbeeld. Zijn plaatsgenoten besluiten er zelfs nog een schepje bovenop te gooien. Inclusief hoed heeft het beeld een lengte van 312 centimeter.

*nvda: Met dank aan Mark Traa voor zijn prachtige boek Prinses Paulina dat mij attent maakte op dit onderwerp.