De sluipmoord op de bibliotheek

Al jaren worden in diverse steden grote bedragen uitgegeven om de rijke boekencollecties af te bouwen en het geld te investeren in belevingscentra, ‘chillzones’ of ‘game-rooms’. Alles is welkom, zolang het maar niet ‘bibliotheek’ heet. In het Brusselse ‘Muntpunt’ bleek de slinger zo  ver doorgeslagen dat een waarnemend directeur is aangesteld om de rust bij personeel en lezers te herstellen.

Jarenlang was de Muntbibliotheek één van mijn favoriete plekken in Brussel. Toegegeven, het was een ietwat oubollige plaats. Een gebouw dat tot tegen het plafond volgestouwd was met een rijke maar toch compacte collectie. Een oase in de stad. Ondanks de rust en het weinig ‘sexy’ uitzicht, werd er toen tweemaal zoveel ontleend dan nu en nadat de Brusselse paars-groene coalitie – met Pascal Smet (sp.a) en Bruno De Lille (Groen) op kop – vond dat alles anders moest. Een visioen hadden ze, waarbij dat muffe zootje uitgemest zou worden en er een heus ‘open belevingscentrum’ zou verrijzen.

Een hip architectenbureau, B-Architecten, werd gecontracteerd, een deel van de collectie voor spotprijzen verpatst en de naam ‘bibliotheek’ verdween. De voormalige woordvoerder van Verhofstadt, Anne Van Driessche werd als directeur binnengehaald om de blijde boodschap te verkondigen. Een imposante constructie van zes niveaus opende in het najaar van 2013 de deuren. Het grootste deel van de ruimte blijkt helaas een lege schelp.  

Bij het futuristische onthaal vallen de televisieschermen met videogames en voetbalwedstrijden op. Ook het nieuwe aanbod met gezelschapsspelen, strips en dvd’s springt in het oog. De liefhebber van literatuur moet echter zoeken om op één van de zes niveaus een twintigtal lage rekken met Nederlandstalige en vertaalde literatuur te vinden. Die staan geprangd tussen een game-ruimte, de rekken voor chicklit en tafeltjes met keuvelende studenten. Verloren moeite is het om in de uitgedunde collectie nog te zoeken naar iets minder voor de hand liggende klassiekers zoals Het Bureau van Voskuil. Zelfs het legendarische toneelstuk Groenten uit Balen van Walter Van den Broeck is nergens nog te vinden. Een groot deel van de overblijvende collectie verlaat nooit het depot.

‘De bibliotheek moet een plaats zijn waar je iets meemaakt’, legde de voormalige directrice Ann Van Driessche ooit in een interview uit. ‘Belangrijk is dat we een nieuw publiek aanboren. ‘ Van Driessche wilde ook een publiek van niet-lezers aantrekken. Op dat vlak lijkt het nieuwe Muntpunt inderdaad een succes.

‘Ze mogen lawaai maken, maar ze mogen niet storen’, zei Van Driessche daarover in Brussel Deze Week. En nog: ‘De tijd van volksverheffing is voorbij. Maar we willen wel een plek zijn waar de liefhebber van het spannende boek en de chicklit in contact komt met andere genres. Dat is ook een vorm van volksverheffing.’

De realiteit is dat sinds de heropening van Muntpunt het aantal ontleningen met de helft is gedaald ten opzichte van 2008. Bij vele vroegere gebruikers is er veel kritiek op hoe de oude bibliotheek is omgebouwd tot een kruising van leescafé, studieruimte, ontmoetingsplek en boekendepot. Die functies – hoewel allemaal op zichzelf lovenswaardig – versterken elkaar niet. Integendeel. Ze zijn min of meer in één ruimte samengepropt. In de loop van de tijd zijn er ook steeds meer veiligheidsagenten komen opduiken om de conflicten, inherent aan de nieuwe formule,  te beheren. Want hoewel het aantal ontleners drastisch terugviel, werden de ruimtes intensiever door andere groepen als ontmoetingsplek gebruikt. 

Zelfs grondlegger Bruno De Lille stelde na een tijd dat Muntpunt terug meer bibliotheek moest worden. Directeur Ann Vandriessche verliet alvast het zwalpende Muntpunt en vond emplooi in een andere directiefunctie bij de VUB. De sinds kort aangestelde waarnemend directeur probeert de verloren ‘ontleners’ weer naar het Muntpunt te lokken. ‘Het personeel mag het woord ‘bibliotheek’ weer in de mond nemen’, verklaarde de nieuwe interim-directeur in een eerste interview. 

Het verhaal van het Muntpunt is geen alleenstaand geval. Steden zoals Antwerpen en Leuven hebben de bibliotheken min of meer op dezelfde wijze onder handen genomen. Dit zogenaamd progressieve en sociale project voor de bibliotheken is dat allesbehalve. De filosofie dat het allemaal leuk moet zijn, is zowel ‘verkleuterend’ als elitair. Elitair, omdat ietwat meer gespecialiseerde boeken steeds meer voorbehouden blijven voor hen die ervoor kunnen en willen betalen. Verkleuterend door het monsterverbond tussen versleten links en doorgeslagen marktdenken. Laagdrempeligheid wordt verward met doorgedreven vermarkting. Diversiteit met het door elkaar klutsen van doelgroepen met erg verschillende behoeften. 

Tegen dit soort ‘verkleutering’ heb ik nog maar weinig protest vanuit de cultuurwereld gehoord. Is het omdat de mix van soms botsende maatschappelijke functies met een hip en progressief maatschappelijk sausje wordt opgediend? Het wordt de hoogte tijd voor een kritisch debat over deze populistische opwelling van dadendrang die sommige van de beste bibliotheken wurgt. Muntpunt moet nu op zoek naar een nieuwe directeur. Hopelijk wordt het iemand met visie, iemand die het zonder complexen weer over onze ‘bibliotheek’ durft te hebben.

Foto © Muntpunt (Bruno De Lille, Pascal Smet en Guy Vanhengel knipten het lint bij de opening van het nieuwe Muntpunt)