‘De toetreding tot Europa was een mislukking’

‘Het moet een succes worden’. De vader veegde zijn mond af met zijn servet. ‘De toetreding tot Europa was een mislukking, een ramp.’

Onder de kurkdroge zomerzon las ik deze woorden. Ik zat al 153 pagina’s ver in het boek, dus de verbazing over de inhoud ervan was al wat voorbij.

De Britse pers vertelt me dat de handelsminister Liam Fox er meer en meer van uitgaat dat er geen brexitakkoord komt. De Britten stappen uit de EU zonder boe of ba. De Pound Sterling viel na zijn woorden als een steen op de beurs. Er verschijnen her en der waarschuwende teksten uit regeringskringen over een mogelijke schaarste van verschillende producten in de winkel.

Vergeeld doemscenario van Daphne du Maurier

‘Binnen was het een gekkenhuis, met mensen die elkaar naar alle kanten verdrongen. Het winkelpersoneel was geagiteerd. Er stonden bordjes op de toonbank met de mededeling: “Het spijt ons. Geen spek, geen boter, geen kaas.” Klanten vulden hun draadmandjes met blikjes van grote stapels namen met een bord erboven “Nog Niet Gerantsoeneerd”, maar elk blikje was in prijs verhoogd.’

Dit doemscenario voor vele Britten staat op de vergeelde bladen van Land van hoop en glorie. Het is volgens mij de enige vertaling in onze taal van Daphne du Mauriers Rule Britannia uit 1972. Haar allerlaatste roman. Vandaag staat het werk in de schaduw van haar grootsere romans. Ik moest Land van hoop en glorie opvragen in een bibliotheekmagazijn. Echt populair is het dus niet.

De Britse schrijfster, van onder meer de verfilmde werken Rebecca en The Birds, woonde op dat moment in een land dat geeneens lid was van een Europese samenwerking. Laat staan dat er ooit al een referendum had plaatsgevonden over de verderzetting van zo’n lidmaatschap. Ze schreef het na de verkiezingsoverwinning van Edward Heath. Deze conservatieve premier loodste het Verenigd Koninkrijk de Europese Economische Gemeenschap binnen.

Niet Europa, maar Amerika is de toekomst

En toch schreef ze een boek waarbij het VK zich in het verhaal pas heeft teruggetrokken uit ‘de Europese Gemeenschap’. Na — jawel — een referendum. Het land zoekt in de roman verbetering door een nieuwe unie te sluiten: de VSVK, een confederatie met de Verenigde Staten. Dit vormt de context voor een verhaal over een gezin uit Cornwall, de thuisstreek van de schrijfster.

De literaire minister-president in het boek is duidelijk geen fan van de brexit. Hij zegt: ‘De mislukking van ons deelgenootschap in de Europese gemeenschap en onze terugtrekking daaruit, om redenen waar wij geen enkele schuld aan hebben, brachten grote economische moeilijkheden teweeg, zoals ik al gevreesd had en waarvoor ik u destijds gewaarschuwd heb (…)’

De echte premier in 2016, David Cameron, waarschuwde ook voor ‘grote economische moeilijkheden’.

Het werk is geen voorspelling. Daphne du Maurier een soort van Nostradamus noemen, is belachelijk. Maar het verhaal is wel sterk. Ongetwijfeld vonden vele lezers in de jaren 70 de inhoud futuristische nonsens. En voor een deel blijft het dat ook. Tenzij op een dag het Amerikaanse leger echt de wacht zal houden aan Buckingham Palace. In het boek zetelt de VS-president voortaan enige tijd in het Londense paleis.

Donald Trump mocht echter onlangs niet eens in de buurt van de officiële residentie van het staatshoofd komen. Meer dan een vrij korte theevisite kon er niet af. Trouwens, de premier van du Maurier liet zijn land niet stikken na het referendum. David Cameron deed dat wel.

In het boek verzet de bevolking uit Cornwall zich tegen de Amerikaanse aanwezigheid. Geleidelijk aan komt de VSVK meer onder druk te staan. Cornwall stemde overigens met een ruimere meerderheid dan nationaal voor de brexit.

De tijd voor en de tijd na brexit

‘After Brexit’ hoor je regelmatig uit de monden van commentatoren en politici rollen. Maar er komt geen tijd ‘na de brexit’. De brexit is een gegeven waar de Britten nu in leven. Het bepaalt alles in het land. Er gaan steeds luidere stemmen op die pleiten voor een tweede referendum. Ze hopen het hele proces tegen te houden. Maar dat zal de verdeeldheid geenszins doen verdwijnen.

De overtuigde ‘brexiteers’ geloven dat de Britse natie opnieuw een leidende rol zal spelen in de wereldhandel. Zoals de hamsnijder uit Bristol in het boek vertelt: ‘Het is iets heel moois dat de Engelssprekende landen samengaan. Amerika, Australië, Zuid-Afrika, wijzelf… Nou hoeven we ons niet door die buitenlanders te laten ringeloren.’ Die buitenlanders zijn de Europeanen.Zo dacht een belangrijk deel van de Aziatische gemeenschappen in het VK er tijdens het referendum ook over.

‘Maar de vogel vloog niet ver weg. Ze cirkelde even rond, streek toen neer op de tak van een hulstboom. Het mistte niet meer. De helikopters vlogen nog steeds oostwaarts, tegen de zon in.’

Daphne du Maurier liet met deze slotzinnen een open einde achter. De lezer gist naar de afloop. Net zoals menig Brit vandaag. De brexit vliegt niet weg. Maar vliegt misschien wel tegen de zon in.