De verfraaiing van niets

Ik maak al bijna veertig jaar lang ijverig notities. Geestigheden, fraaie zinnen, mooie woorden, sprekende anekdotes, weetjes en witzen, feiten en inzichten, nutteloze eruditie, maar ook dingen die ik lees of hoor en die ik wil of moet onthouden. Het is een almaar belangrijker deel van mijn geheugen, dat er zelf – ach! – niet op vooruitgaat. Ik ben ermee begonnen toen ik journalist werd.

Schijnoplossingen

Journalistiek zonder geheugen is zo waardeloos als feiten zonder context. Het is een van mijn eerste zinnetjes in mijn (helaas chaotisch verzamelde) databank. Ooit uitgesproken door radiojournalist Urbaan De Becker, een van mijn leermeesters. De man had jarenlang achter een loket van De Post gezeten; hij zei altijd dat hij daar veel geleerd had. Hij had alleen een humanioradiploma, maar dat was toen nog genoeg om mee te mogen doen aan het journalistenexamen van de BRT.

Het is merkwaardig – of misschien juist niet, ik heb tenslotte meer dan dertig jaar in de Wetstraat gewoond – hoeveel zinnetjes over schijnoplossingen mijn databank bevat; over bedrog dus. Al zijn de beschreven toestanden gelukkig niet altijd even dramatisch of catastrofaal. De anekdote bijvoorbeeld over de Nederlandse koningin Wilhelmina die dineerde met Paul Kruger. De Afrikaner leider was ook in figuurlijke zin een Boer en hield zijn vingerkommetje voor een waterglas. Daarop dronk ook Wilhelmina haar vingerkommetje leeg – nog altijd een voorbeeld van verfijning in de vorm van vergroving.

Een beetje overdrijven

Ik vind een notitie uit dezelfde sfeer met in de hoofdrollen een Chinees en een Afrikaan. Die eten dus ook samen, en er komen bananen op tafel. De Chinees kent dat fruit niet, en eet de banaan op met schil en al. De Afrikaan zegt niets, maar laat wel goed zien dat hij zijn banaan zonder schil eet. Waarop de Chinees een tweede banaan neemt, en ook die opeet met schil en al. Tussen zijn eerste en tweede beet voegt hij eraan toe: ‘Zo vind ik ze lekkerder.’

Bij Wilhelmina gaat het over protocol, goede manieren, diplomatie, menselijk inzicht ook. In het tweede geval komen we veel dichter bij de politiek: er komt een element bij dat nooit heeft bestaan, maar pour les besoins de la cause wordt verzonnen en toegevoegd.

Het fenomeen is ongetwijfeld vele eeuwen oud, maar er is een limiet aan. Zoals je altijd een beetje mag overdrijven in het belang van de duidelijkheid, zoals je altijd enigszins ruw mag samenvatten in het belang van de begrijpelijkheid, zo mag je ook in de politiek stellingen, resultaten en standpunten ietwat verfraaien.

Surrealisme als bestuurscultuur

Guy Verhofstadt begreep dat systeem beter dan wie ook: hij beoefende de verfraaiing om de verfraaiing, l’art pour l’art als het ware. Geen eigen resultaten, stellingen of standpunten, enkel de verfraaiing van niets. Zelf is hij daar in geen geval slechter van geworden. Wat niet gezegd kan worden van alle andere belastingbetalers.

De Dehaene-bonus die hem bij zijn aantreden in 1999 cadeau werd gedaan (6 procent primair saldo, 6 procent overschot op de begroting, rentelasten niet meegerekend) heeft hij met een indrukwekkende nonchalance uitgegeven. Ook toen was dat om de coalitie bijeen te houden, en zelf in het zadel te kunnen blijven.

Of het nu over de arbeidsdeal gaat, of over de pensioenen, of over onze energiebevoorrading, we moeten het ook nu weer doen zonder hervormingen, met niets dan de fraaie woorden van onze premier. Ook hij beoefent het surrealisme als bestuurscultuur, met één constante: miljarden ongedekte meerkosten.

Eigenliefde

A propos. Die ongedekte miljarden zijn vaak terug te vinden in de sociale zekerheid, en dienen meestal om met name in Wallonië grote delen van het kiespubliek onder het mom van solidariteit te subsidiëren. Maar Vlaanderen eist naast solidariteit ook (en almaar meer) financiële soliditeit, en zo wordt de sociale zekerheid, bizar genoeg, in plaats van de Belgen te verbinden, een regelrechte splijtzwam. Ook dat inzicht staat in mijn corpus.

Het systeem is ondertussen door niemand minder dan Paul De Grauwe wetenschappelijk bevestigd: als liberalen regeren, lopen de schulden altijd op. Onder Verhofstadt, onder Mathias De Clercq in Gent, Bart Somers in Mechelen, onder Alexander De Croo. Hun eigenliefde is het begin van een levenslange idylle. Of om het – staat ook in mijn verzameling – met Heine te zeggen: als de keizer jeuk heeft, moet het volk zich krabben.