De verkrampte erfenis van links populisme

Er vloeide sinds zijn dood veel inkt over Steve Stevaert. Vaak werden daarbij de pijnlijke menselijke tragedies afgezet tegen zijn politieke successen. In procenten en kiezers uitgedrukt, was de politicus Stevaert onmiskenbaar succesvol. Toch lijkt het me dat de Stevaert-aanpak de sp.a vleugellam en deels irrelevant heeft gemaakt. Typerend was Stevaerts afkeer van duurzame maar niet-populistische maatregelen zoals rekeningrijden.

Een van de stokpaardjes van de getalenteerde Stevaert was het mobiliteitsdossier. Tijdens zijn carrière als burgemeester van Hasselt en minister van mobiliteit wist hij velen te charmeren met zijn inzet voor de fiets, verkeersveiligheid en gratis openbaar vervoer. Hij wilde de mensen naar een andere mobiliteit lokken. Want, zo is de laatste tijd tot treurens toe beschreven, Stevaerts socialisme zou gezellig zijn. Een café waarin iedereen graag over de vloer kwam. Toch duwde Stevaert zijn partij in de meest verkrampte en conservatieve hoek van het mobiliteitsbeleid.

Zo was Stevaert een notoir tegenstander van datgene wat zowat elke mobiliteitsexpert als de uitweg voor het zich vastrijdende Vlaanderen ziet: de slimme kilometerheffing waarbij de automobilist een wisselend tarief per kilometer betaalt naargelang tijdstip en plaats.

Voor Stevaert was rekeningrijden voor auto’s onbespreekbaar. Zijn argumenten varieerden van totaal van de pot gerukt zoals de vrees voor sluipverkeer (dit kan met een slimme kilometerheffing net worden tegengegaan), tot relevant maar oplosbaar (sociaal aspect van rekeningrijden).

De kern van de zaak was echter dat Stevaert doodsbang was van de reacties van de kiezer. Dat ze zijn kroeg niet meer ‘plezant’ zouden vinden. Stevaert was geen man die werkelijk de nek uitstak voor verandering zoals de socialistische Ken Livingstone in Londen met de Congestion Charge. Stevaerts voorganger, de  sp.a-minister van mobiliteit Baldewijns was nochtans een (voorzichtig) voorstander van rekeningrijden.

De afwijzing van progressieve oplossingen voor het mobiliteitsprobleem gaat door tot vandaag bij de post-Stevaert sp.a. Toen enkele maanden geleden over de resultaten van het  intergewestelijke proefproject van rekeningrijden in de GEN-zone werd gediscussieerd, bleken (naast zowat alle Franstalige Partijen) maar twee Vlaamse partijen categoriek tegen: de sp.a en Vlaams Belang. Bien étonné de se trouver ensemble…

Toch is het niet zo verwonderlijk dat de sp.a zich in één kamp met het Vlaams Belang bevindt. Stevaert was vooral een man van slogans en emotionele symbolen zoals ‘gratis openbaar vervoer’. Wie zo sterk politiek bedrijft vanuit symbolen die bij de kiezers inslaan, botst echter vroeg of laat op de complexe werkelijkheid. Uiteindelijk wint de realiteit. Zoals het ook al snel duidelijk werd dat gratis openbaar vervoer geen duurzame maatregel was. Niet alleen bleek de gratis bus nefast voor de dekkingsgraad door eigen inkomsten bij de Lijn. Ook kwam de maatregel in conflict met het fameuze STOP-principe waarbij eerst moet ingezet worden op stappen, dan op trappen en pas daarna op openbaar vervoer en de privéauto.

Stevaerts korte termijn-aanpak heeft de s.pa op termijn irrelevant gemaakt voor wat betreft mobiliteit. Eenzelfde verhaal kan worden verteld over migratie of over het energiedossier waarbij hij in 1999 pleitte voor 100 kilowattuur gratis stroom voor elk gezin (‘Een jaar gratis televisiekijken voor elke Vlaming’, zei Stevaert in de Morgen). Hoe dit strookte met energiebesparing is nooit duidelijk geworden.

Hoe pijnlijk Stevaerts einde ook en hoe beminnelijk de man ook kon zijn, als de sp.a weer relevant wil worden, zal de partij het ‘gezelligheidssocialisme’ moeten loslaten. Men zal de kiezer met de realiteit moeten durven confronteren. Een realiteit die, zoals de mobiliteitsknoop, moedige en impopulaire maatregelen vereist. Het tijdperk waarin we geloofden dat we met gratis bussen en andere schijnoplossingen een heel eind zouden geraken, is samen met Steve Stevaert begraven.

Chris Ceustermans is auteur en observator van het stedelijk leven in Antwerpen en Brussel. In 2014 verscheen bij WPG-Manteau zijn roman ‘De Boekhandelaar’. In september 2015 verschijnt zijn volgende roman: ‘Koude Oorlogsdromen’.