De Vlaamse Ziekte: verambtelijking

Ik ben er diep van overtuigd dat voor België de meest vergaande autonomie van de vier regio’s tot het beste bestuur kan en zal leiden. Maar als ik kijk naar wat wij, Vlamingen, tot nog toe met die eigen bevoegdheden hebben gedaan, denk ik dat het stukken beter moet. Omdat dit niet heeft geleid tot beter, laat staan het beste bestuur.

Dat er in andere regio’s vaak nog veel minder van gebakken is, en dat het ook al niet werkte toen die bevoegdheden nog allemaal federaal zaten, kan waar zijn, maar dat zijn zeer povere argumenten. All I want is the best.

Ambtelijke moloch met goede bedoelingen

Wat mij opvalt is wat voor een ambtelijke moloch Vlaanderen is — ik gebruik een beetje straffe woorden, maar dat is in het belang van de duidelijkheid. En laat duidelijk zijn: ik heb volstrekt niets tegen ambtenaren. Maar mijn punt blijft overeind: ik heb heel vaak de indruk dat in Vlaanderen de ambtenaren de baas zijn. De makers van reglementen, papieren, regeltjes, … die anders dan de politici werkelijk aan niemand verantwoording verschuldigd zijn, tenzij aan andere ambtenaren.

Ik denk zelfs te weten waar dat fenomeen vandaan komt. En laat ik hier meteen aan toevoegen: dat systeem is geïnstalleerd met de beste bedoelingen. Herinner u Zwarte Zondag, begin jaren ’90, het Signaal van de Burger. Herinner u ook de NPC (Nieuwe Politieke Cultuur), de gesprekken in zaal F van de Senaat. Guy Verhofstadt en zijn Burgermanifesten. Dat soort dingen.

Nu lachen we daarmee. En in het geval van Verhofstadt mag dat, omdat gebleken is dat zijn ideeën alleen dienden om er achteraf zelf en hoogst persoonlijk beter van te worden. Maar op andere punten is er toen in de jaren nadien wél iets veranderd. Er is gedepolitiseerd. Bij de BRT bijvoorbeeld. Waar de leden van de Raad van Bestuur — u gaat dat niet geloven, maar het is de blote waarheid — zelfs bepaalden wat voor muziek op BRT 1 (nu Radio 1) er tussen zeven en acht ’s ochtends moest worden gespeeld. Maar er was nog, en veel belangrijker.

Dienstbetoon

Wie bijvoorbeeld in de jaren ’80 een sociale woning nodig had, ging bij een politicus, en die ‘regelde’ dat. Dienstbetoon. Toen op Zwarte Zondag de Kloof met de Burger bleek, waren er mensen die daar echt niet van goed van waren. Een van hen: Norbert De Batselier. Verschillende keren minister geweest, voorzitter van het Vlaams Parlement ook, burgemeester van Dendermonde, de ‘flamingant’ van de socialisten. Die man heeft gedurende zijn politiek leven eigenlijk veel ‘gedaan’.

De Batselier vond dat politici zich niet moesten bezighouden met het uitdelen van sociale woningen. Dat moest worden geobjectiveerd, vond hij. Volgens toetsbare criteria. Het kostte wel tijd en boterhammen om alle verkozenen daarin te laten meegaan. Nogal wat tweede- en derderangsfiguren hadden immers hun bestaan te danken aan dat ‘geregel’. Maar De Batselier duwde door, en aldus geschiedde.

Weinige jaren later bleken helaas twee dingen: het duurde veel langer dan tevoren voor iemand een sociale woning kreeg. En er stonden in Vlaanderen ook duizenden sociale woningen leeg: veelal omdat de papieren niet in orde waren. De administratie was ermee bezig…

Waarmee dus een goedbedoeld en achtenswaardig idee in de praktijk totaal contraproductief en zelfs pervers bleek te zijn. De Vlaamse Ziekte was begonnen. Ze is daarna nooit meer weggegaan en ze blijft tot op vandaag woekeren.

Verambtelijking

Want je ziet die ‘verambtelijking’ in alle Vlaamse sectoren toeslaan. Vandaag gaat dat over De Lijn. Slachtoffer van onderfinanciering, wordt gezegd, waardoor er geen chauffeurs meer zijn. Terwijl mensen die het kunnen weten de problemen toeschrijven aan de interne werking: een waterhoofd-management, heel veel verticale structuren en bureaucratie, en daar bovenop nog heel wat vakbondsbemoeienissen die de dingen beslist ook niet vlot laten lopen. En als gevolg daarvan: hopen geld dat verloren gaat. In Gent betalen ze zoveel cheffen dat er geen geld meer is voor reservewielen voor de nieuwste trams. Ze laten dan maar terug de oude rijden.

Onze problemen in het onderwijs? Idem dito. Nergens anders staan zoveel leerkrachten niet voor de klas. Maar ze zitten wel in de administratie, in de ruime betekenis van dat woord: de koepels, de ondersteunende diensten, enz… Idem dito met de VRT, de VDAB ook, waar telkens veel volk wordt ingezet in ‘neven-activiteiten’ die behoorlijk ver afstaan van de kerntaken.

Om dan nog te zwijgen over de alom bekende en verfoeide extreme Vlaamse regelneverij die vanzelfsprekend de efficiëntie niet ten goede komt. Er worden massa’s papieren verlegd.

Het verschil maken, en tonen

Allicht is dat de reden dat ‘de mensen’ ook niet warm lopen voor staatshervormingen, ook al zijn die (hier bijna letterlijk) broodnodig. De overheveling van bevoegdheden van België naar Vlaanderen heeft nooit tot algemene volksvreugde geleid. Omdat niemand het verschil ziet. Het is meer van hetzelfde, of erger.

Het is meteen dé uitdaging voor de nieuwe Vlaamse regering. Ze moeten het verschil maken, en dat ook laten zien. Het moet efficiënter, goedkoper, eenvoudiger, sneller, en vooral ten dienste van de mensen. Dat moet trouwens ook het motto zijn voor alle volgende stappen in de ombouw van onze staat: we moeten er beter van worden, én ook het verschil zien. De what’s-in-it-for-us-vraag.

De Vlaamse Ziekte moet over weinige jaren een kinderziekte zijn die gelukkig is uitgeroeid. En ja, de zuilen, het sociaal overleg, belangengroepen allerhande en ook allerlei professoren zullen uitgebreid argumenten aanvoeren om vooral niets te doen. En voor elke nieuwe oplossing zullen ze een nieuw probleem bedenken. En de media zullen dat met graagte ondersteunen.

Maar laat de Vlaamse regering dan maar denken aan die oude, wijze Churchill: ‘If you’re going through hell, keep on going.’