De wereld, bekeken door de bril van Malthus

Vele goede theorieën hebben enkele eeuwen nodig gehad om hun gelijk te halen door ze te toetsen aan nieuwe ontwikkelingen. Thomas Robert Malthus schreef in 1798 Essay on the Principle of Population. Het wordt beschouwd als één van de meest invloedrijke ideeën ooit, net zoals die van Copernicus, Dalton, Newton, Einstein, Darwin… De laatstgenoemden zijn iedereen vrij goed bekend, maar… Malthus’ idee werd begraven, om nu terug op te duiken nadat 200 jaar observatie van de evoluties meer en meer zijn gelijk aantonen.

Malthus’ belangrijkste idee kan in één zin samengevat worden. Zoals de meest invloedrijke ideeën van de andere vermelde individuen in één korte, door iedereen begrijpelijke vergelijking, tekening, of paragraaf passen. Een poging met veel dichterlijke vrijheid.

Als een populatie mensen sneller aangroeit dan de producten voor hun basisbehoeften, dan ontstaat er honger, frustratie,  oorlog, migratie. Het bnp per capita moet dus voldoende groot zijn, en er dient een duurzaam evenwicht uitgebouwd te worden met de natuurlijke omgeving, indien je een populatie mensen vreedzaam wil laten samenleven. Malthus zag de verpaupering van de onderste bevolkingslagen in de Engelse steden rond 1800, en besefte dat de oorzaak daarvan lag aan onvoldoende economische activiteit om een sterk toenemende bevolking van basisbehoeften te voorzien.

Sommige machtige doctrines zijn het grondig oneens met Malthus

Nep-oplossingen zoals liefdadigheid vond Malthus geen goed idee. Ofwel houden we de bevolkingsgroei onder controle, ofwel moet het bnp omhoog. En liefst nemen we beide maatregelen. Dus pleitte hij om te beginnen voor seksuele onthouding. Dat was in 1800 zowat de enige efficiënte vorm van familieplanning, maar weinig populair, en onrealistisch natuurlijk. De meeste Engelsen, en andere westerlingen, zagen hun heil eerder in het doen toenemen van de basisproducten door industrialisering en koloniseren. Dit wakkerde de bevolkingstoename alleen maar aan natuurlijk, en we glijden af naar wereldconflicten. Hadden de wetenschappers dit niet zien aankomen? Jawel, in het begin van de 20ste eeuw waren heel wat wetenschappers in de westerse wereld alert en namen talloze initiatieven.

Net zoals in het huidige debat omtrent klimaatopwarming klonk de dogmatische mening van doctrines veel luider dan die van de bescheiden, van nature uit steeds twijfelende wetenschappers. Technologie en economie, hadden eerder een Big Bang opvatting over hun realisaties: ze zouden sneller evolueren dan de populatie aan mensen. Positief denken.

Duitsland ondervond als eerste de gevolgen van een hoge bevolkingsdruk/bnp-verhouding

De eerste sterke signalen van problemen van enorme bevolkingsdruk kwamen begin 1900 vanuit Duitsland. Duitsland had meer Lebensraum en basisproducten nodig voor zijn ‘exploderende’ bevolking, meldde Friedrich van Bernhardi letterlijk, ook in zijn toenmalige bestseller Deutschland und der Nächste Krieg. Liep de bevolkingsgroei dan toch vooruit op de technologische groei? Inderdaad, de twee speelden een verwoede rat-race, en de biologie haalde het op de technologie.

Dus een beetje later begon de wereldoorlog, met alle bijbehorende miserie, geheel volgens de voorspelling van Malthus. Hetzelfde scenario rolt verder in de periode naar de Tweede Wereldoorlog (1). Nog versnellende technologische groei is onvoldoende om meer en meer magen te vullen, en in basisbehoeften te voldoen, voor een grote fractie van de bevolking. Malthus had dus gelijk, maar de schuld wordt op schurken en schurkenstaten gestoken, en Malthus is al lang vergeten. Op naar een Derde Wereldoorlog? Neen.

De pil als ‘game changer’

Vlak na WO II  komt plots in het Westen  een machtige ‘game changer’ op het toneel: de pil. Minstens zo machtig als het wiel, het vuur, ijzer, beton… Ontwikkeld door enkele wetenschappers onder de stuwende kracht van Margaret Sanger, en betaald door Katharine Dexter McCormick. Deze laatste behoorde tot het selecte groepje superrijken die een kathedraal kunnen heropbouwen, of de pil kunnen laten ontwikkelen door wetenschappers zonder in de gevangenis terecht te komen. Een lognormal verdeling van inkomsten (het bestaan van superrijken) biedt soms verrassende voordelen. Je hebt een Gates, Buffett, Chan/Zuckerberg, Bloomberg, Brin, Koch… en ofwel worden ze game changers, ofwel weldoeners die de miserie enkel vergroten (dixit Malthus en Kagame).

De pil vormde de aanleiding tot de seksuele revolutie van de jaren1960-1970, die voor het eerst in de geschiedenis toeliet om een duurzame samenleving uit te bouwen. Eéntje waarin ik geleefd heb en leef. Bye bye derde wereldoorlog! Maar de pil blijkt nu weinig gekend buiten de westerse landen, dus Malthus’ wet begon zich nu te manifesteren in de niet-westerse contreien. De westerlingen zagen (zien) er geen graten in. Hun vroegere kolonies waren ver van hun bed, en die extra populaties daar bezorgden ons goedkope werkkrachten. De eerste schok kwam toen we geconfronteerd werden met oncontroleerbare massa-migraties.

Eerst enkele successen van de pil in de niet-westerse wereld

In de westerse wereld volstond het dat de geestelijke leiders zich niet te sterk verzetten tegen de pil om een efficiënte duurzame maatschappelijke structuur te behouden. Buiten die wereld is meer nodig, maar het kan even vlot. Iran voerde een miraculeus familieplanningproject door, dat het land duurzaam maakte na de oorlog met Irak. Het aantal kinderen per vrouw daalde van 6,5 in 1960 to 1,6 in 2012! Dit was onder de hoede van de islamgeestelijken. Ondertussen is het teruggedraaid, maar het is zeer de vraag of de huidige Iraniër daarvan nog wakker ligt. Mijn ex-labo researchers uit Iran zijn nu wel praktisch allen elders in de wereld actief of plannen migratie. Dus Iran komt van ver, maar het is duidelijk nog niet uit de problemen voor hoger opgeleiden, anders zou het land geen braindrain hebben (Griekenland heeft dat ook).

Ook Indonesië, India, China, Japan, Singapore, Zud-Korea… zijn recente  succesverhalen. Sommigen slagen er ook succesvol in om etnische mozaïeken in evenwicht te houden, en Vlaanderen zou er best lessen uit trekken. Rwanda doet zijn best, maar interne migraties in Afrika kunnen roet in het eten gooien. In China werden de zaken op onvrijwillige basis bereikt, in de andere populaties niet. Indonesië  kon het zelfs realiseren met toestemming door een moslimmeerderheid, samen met zes andere erkende religies die hun toelating gaven, en met een grote etnische diversiteit.

Het blijft voor deze landen, net als voor ons, een race naar grotere bnp’s per capita. Jobs, jobs, jobs, meer efficiënte structuren, en vooral… controle van je bevolkings aantallen. Dat hadden we moeten besluiten uit de twee wereldoorlogen. Alles wat zich in die oorlogen (on)menselijk afspeelde kenden we al uit de geschiedenis. Stammen leven naast mekaar, expanderen in aantal, en houden dan een uitdunningsoorlogje. Jagers hebben een groter territorium nodig dan landbouwers, die weer meer grond nodig hebben dan technici… ICT’ers en app-ontwikkelaars komen toe met enkele m2 van een wolkenkrabber. Antimalthusianen mogen zo’n wereldbeeld koesteren, ik niet. Ik wil best software of word-ware (teksten) ontwikkelen, maar na een aantal uurtjes heb ik Lebensraum nodig in de natuur. Het mag ook een volle disco zijn, of een drukke wielergroep in de Vlaamse Ardennen, maar ik wil kunnen kiezen. De zondag van de Ronde van Vlaanderen stopte mijn wielergroep op de grote markt van Sint-Niklaas, waar de renners enkele minuten later passeerden. Deze kale vlakte was 50 jaar geleden een stadspark! Ik was beschaamd en liet dat op het zonnige terras duidelijk merken. De aanwezige Sint-Niklazenaren deden teken dat ze akkoord gingen.

Onverwachte bedreigingen voor deze voorzichtig positieve wereldevoluties

De landen ten zuiden van de Middellandse zee, Sub-Saharalanden, en het Midden-Oosten, blijven hun bnp per capita-verhouding slecht beheren. Syrië en Jemen waren de laatste belangrijke regio’s die Malthus’ wet aan den lijve ondervonden. Vooral de enorme bevolkingsgroei was de oorzaak (zie de ‘Fertility rates’ data van demografen op internet). Deze fertility rates (aantal kinderen per vrouw) zijn dikwijls ingegeven door concurrentie met andere etnische groepen, gewoon door het ontbreken van de pil, of door dogmatische doctrines. En de huidige wereld is een mozaïek van etnische culturen, dikwijls bestaande uit enkele tientallen miljoenen mensen. Dagelijks wordt er gerapporteerd over dodelijke etnische conflicten. Dus Malthus’ wet klopt.

Sri Lanka is het meest recente voorbeeld. Ondanks goede familieplanning inspanningen, blijft er een verschil aan toepassing ervan tussen de pakweg vijf etniciteiten, en blijft de bevolking sterker groeien dan de economie. De spanningen tussen deze etniciteiten is dus niets nieuws. Je moet niet denken dat enkel moslims er hun heil zoeken in geweld, ook boeddhisten vergeten geregeld hun vreedzame Nirwana-meditatie om extreem gewelddadig uit te halen naar etnische minderheden zoals christenen. Alle etnische groepen reageren op dezelfde bio-principes, maakt niet uit welke software er in hun (ons) hoofd zit.  Sri-lanka is niet het enige voorbeeld op dit ogenblik – het is enkel het enige dat het nieuws haalt.

Familieplanning wordt slechts sporadisch ondersteund door politici van alle partijen, liefst onder de radar. Slechts één voorbeeld. De recent verschenen samenvatting van de Europese groene partijen ‘Priorities for 2019, ‘What European Greens Fight For” pleit ervoor om de grenzen open te stellen voor migratie. Dit zet landen met hoge fertility rates niet meteen aan tot gedragsaanpassingen te komen, integendeel, en dus gaan hun en onze problemen in de tijd verergeren.

Oost-Europeanen redden de EU

Zonder de ‘are you all mad!?!’-reacties van Donald Tusk en Viktor Orban aan onze meer westerse politici (Angela Merkel, Mark Rutte…) liepen de Syrische vluchtelingen kampen nu massaal leeg naar Europa, en zaten we met een nieuwe crisis, zoals recent bleek. Syriërs en Jemenieten, en duizenden andere etnische groepen zitten in onmenselijke omstandigheden, en dat dient onmiddellijk te worden opgelost. Heropbouw van het land, met de voorwaarde dat de fertility rate naar beneden gaat, wel te verstaan zoals in Iran, Indonesië, India, Singapore… Anders is het dweilen met de kraan meer en meer open. Malthus is noch rechts noch links. In Soedan, Algerije, Egypte… zijn nieuwe protesten geregeld aan de orde. ‘Arabische lentes’, schrijft men. Houd het bij Malthus: gebrek aan voeding en elementaire middelen voor een grote fractie van de bevolking, om een menselijk bestaan op te bouwen. Veroorzaakt door een te grote bevolkingsdruk (Soedan) en/of een te lage productiviteit. We moeten de Notre Dame heropbouwen, onszelf opnieuw heruitvinden om in evenwicht met de natuur te komen, maar we moeten ook andere culturen helpen heropbouwen zodat we niet in hun instabiliteit terecht komen. Niet met liefdadigheid, maar met de pil (sustainable fertility rates van gemiddeld 2,1 kinderen per vrouw), en met handel. Also sprach Thomas Robert Malthus. En Etienne Vermeersch. It is time to rebuild, not to destroy.

_____

(1) Global population, History, geopolitics and life on earth, Alison Bashford, Columbia University press, NY, 2014.