De wet van Pythagoras, niet langer gratis?

Iedereen die wel eens extreem kort bij kas heeft gezeten, weet dat je dan ofwel helemaal depri wordt, ofwel de onmogelijkste dingen verzint om aan centen te geraken. Om eten op tafel te krijgen of die deurwaarder buiten te houden. Liefst legaal, of iets in de schemerzone, en alleen als het echt moet: buiten de wet om.

Eerlijkheidhalve en uit eigen ervaring moet ik zeggen dat niets zo goed is om de intelligentie aan te scherpen als een periode van armoede. Het elaboreren van overlevingsstrategieën vereist echt wel logisch denkwerk, creativiteit en realistische risicoschatting. Moeilijk is het in dit alles om vrienden te maken en nog moeilijker om ze te houden. En je leert natuurlijk ook die enkele echte vrienden appreciëren.

Blufpoker met de Troika

Dat soort déja-vu-gevoel overkomt me telkens als ik Alexis Tsipras bezig zie. Wat doe je als premier van een quasi bankroet land, dat zijn ambtenaren en openbare diensten zelfs niet meer kan betalen, en zo dadelijk aan het Internationaal Muntfonds 460 miljoen euro moet afdokken? Griekenland heeft een totale schuldenlast van 320 miljard euro. Het blufpoker die de Griekse premier nu al een tijdje speelt met de fameuze troika (Europese Commissie, Europese Centrale Bank, Internationaal Monetair Fonds) en heel het financieel-economisch establishment, waarbij voortdurend tegenstrijdige berichten over de eigen solvabiliteit de wereld worden ingestuurd. Het krijgt bijna een kunstzinnige dimensie van het dansen-op-een-slappe-koord.

De manier hoe men Griekenland via kromme rekenkunde en zelfs regelrechte valsheid in geschrifte binnen de Eurozone inlijfde doet zelfs niet meer ter zake. De enige realiteit is dat zelfs de voormalige middenklasser vandaag in de Atheense vuilniscontainers staat te scharrelen, dat mensen honger hebben en dat Alexis Tsipras zich niet veel scrupules kan permitteren. Creativiteit geboden.

Dus wordt er aangepapt met Vladimir Poetin, of toch gedaan alsof. De logica zelve, hoe zou u zijn? Plots gaan de oranje knipperlichten aan en herinnert iedereen zich opeens dat Griekenland ook de zuidflank van de NAVO uitmaakt en dat een Russische infiltratie een Oekrainse situatie in het kwadraat zou betekenen. Alleen al het idee moet de Europese deurwaarders tot enige voorzichtigheid aanzetten. 

Van twee één trouwens: best mogelijk dat die afbetaling van 460 miljoen euro aan het IMF zal lukken… mits een geheime noodlening van Rusland, waarmee het paard van Troje eigenlijk al binnen is. Een opheffing van het Russische importverbod op Grieks groenten en fruit zou ook al mooi zijn, naast een fikse korting op de gasfactuur. Dus ja, Tsipras scharrelt in de Russische vuilniscontainers, en gelijk heeft hij. Laten we niet vergeten dat de VS ooit Cuba in de handen van de Sovjet-Unie dreven door een handelboycot. Een nuttige geschiedenisles.

‘Befehl ist Befehl’

En dan is er natuurlijk die ogenschijnlijk hilarische eis tot herstelbetaling voor de Tweede Wereldoorlog, becijferd op 278,7 miljard euro, een bedrag dat niet toevallig aardig in de buurt komt van de totale Griekse schuld. Maar een eis die ook niet helemaal ongegrond is en dat maakt de Duitsers net zo razend. Het moorden en plunderen tijdens de Tweede Wereldoorlog is immers nooit vergoed, net zo min als de half miljard Rijksmark die tijdens de bezetting als ‘dwanglening’ werd geëist en nooit werd terugbetaald. Tijdens de grote schuldenconferentie van Londen in 1952-1953 bedongen de verliezers van W.O. II – toen al volop het via het Marshallplan gesponsorde Wirtschaftswunder realiserend – een kwijtschelding van oorlogsschulden voor meer dan de helft. De rest werd bevroren in een langlopende lening… die door de Duitsers zelf bij de hereniging in 1990 simpelweg werd geannuleerd. Ganz einfach erledigt. Tja, vanuit deze historiek zou Duitsland inderdaad wat meer clementie mogen aan de dag leggen voor de nooddruftige Griekse broer die zijn schulden niet kan betalen.

Onder die financiële eis zit echter een andere, meer moreel politieke adder verscholen die de kern van het Europese verhaal aangaat: profileert Duitsland zich hier niet opnieuw als een heersersstaat die Europa wil domineren, dit keer niet met laarzen, maar met een hardvochtige boekhouderslogica?  Duitsland, waar nota bene een boel mini-jobs mensen aan het werk houden tegen een aalmoes, en waar pas dit jaar een minimumloon werd vastgesteld? Komen we zo toch niet weer in een verhaal terecht van een soort Pruisische Rücksichtlosigkeit, een abstracte hang aan orde, tucht en gehoorzaamheid (‘Befehl ist befehl’) waar we de voordelen van kennen, maar ook de nadelen?

Generositeit

Deze vraagstelling confronteert de Duitsers opnieuw met een verleden dat ze zelf gemakkelijkheidshalve helemaal afgesloten hadden verklaard, maar gaat ook naar de fundamenten van de Europese gedachte. Het culturele Europa is namelijk iets helemaal anders dan de politiek-financiële mogol die vandaag vanuit Brussel wordt bestuurd maar in toenemende mate door Berlijn wordt bevoogd. Het culturele Europa is diasporisch, heterogeen, en gebaseerd op kleinschalige autonomie.  Het archetype daarvan is, of men dat nu graag hoort of niet, de Griekse oudheid en de stadstaat Athene, dat met zowat 150 andere stadstaatjes een soort losse confederatie vormde (de ‘Delische bond’) waarachter ook een militair-defensieve bedoeling zat.

Het grote Griekse geestesleven is enkel vanuit die autonomiegedachte te begrijpen. Er is geen dominerend middelpunt, geen centrale macht, enkel een archipel van eilandjes. Zo ontwikkelde zich ook het zelfstandige individu met een eigen filosofie, een kosmologie, een wereldbeeld. In één moeite ontwikkelde hij ook een atoommodel dat pas in de twintigste eeuw theoretisch zou bevestigd worden. Of ontdekte hij dat in een rechthoekige driehoek het kwadraat van de schuine zijde de som is van het kwadraat van de twee andere, beter bekend als de wet van Pythagoras. Geen domme jongens dus, die Grieken, zij het wat nonchalant in materiële aangelegenheden. Als ik van Alexis Tsipras was, ik zou auteursrecht vragen op die wiskundige stelling die nog altijd universeel wordt toegepast.

Dat antieke Griekenland is natuurlijk allemaal van lang geleden, maar toch: intellectuele creativiteit gedijt eerder in een ‘liberale’ periferie waar men vrij kan ademen, dan in een centralistische bureaucratie of een Spartaanse controlestaat. Zie ook het boek ‘The Edge of the World – How the North Sea made us who we are’ (zopas vertaald als: ‘Aan de rand van de wereld. Hoe de Noordzee ons vormde’), waar historicus en journalist Michael Pye ons eigenste Vlaanderen in de middeleeuwen beschrijft als een regio die cultureel tot hoogbloei kwam net door haar ongebondenheid en geografische marginaliteit.

Wil Duitsland het nieuwe Sparta niet worden, dan zal het toch iets van zijn 19^de eeuwse bewondering voor het Avondland en zijn Griekse wortels moeten terugvinden, ten nadele van de boekhouders- en deurwaarderslogica die het momenteel hanteert. Een beetje generositeit dus, waardoor het Zuiden en het Noorden elkaar weer kunnen vinden rond één cultureel paradigma dat we vandaag zo hard nodig hebben in de confrontatie met de nieuwe vijanden van het Europese humanisme.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.

Afbeelding: ‘De School van Athene’ (Rafaël, 1509)