Der Mann ohne Eigenschaften

Afgelopen weekend is Willy Magiels in het Schoonselhof uitgestrooid op de Oude Weide, aan de voet van het standbeeld. Een uitzonderlijke eer voor wellicht de meest bescheiden man uit de Antwerpse – en de veel ruimere internationale – culturele wereld. Een filmkenner van uitzonderlijk gehalte, een man zonder een tweede agenda (geen verborgen, geniepige streefdoelen; geen eigen ‘schachten’ in zijn ambities; geen machtsmens, maar een breekbare encyclopedist die alleen leefde voor film en sociale gelijkberechtiging).

Oude socialist

Willy Magiels was een oorlogskind, en grootgebracht met een diep besef van arbeidsmoraal, respect voor anderen, en strijd tegen ongelijkheid. Een oude socialist in de juiste betekenis van het woord, zonder ooit partij te kiezen. Zijn invloed op de kennis van film in Vlaanderen, en zijn onverzettelijke strijd tegen de eenvormigheid die de grote Amerikaanse studio’s oplegden, waren onbegrensd. Hij was een onwrikbaar verdediger van de gewone man, een voortrekker om de geminachte genres als griezelfilm, western, peplums, avonturenfilm en ‘nudies’ een plaats te gunnen in het al te beperkte aanbod dat het grote publiek in de jaren vijftig en zestig aangeboden kreeg.

Toch merkwaardig voor een man die handel en administratie had gestudeerd, en daarna aan de tolkenschool regent Engels/Frans werd. Maar eigenlijk nooit als leraar gewerkt heeft. Hij maakte wel vertalingen, zoals van de in 1968 verschenen internationaal succesvolle SF-roman Where Were You on Pluterday? van Paul Van Herck (Sam, of de Pluterdag). Het was langs de informele, soms marginale kanalen dat hij zich opwerkte. Zijn compassie voor en geloof in de mogelijkheden van de werkman, zijn engagement voor de kleine man tegen de fermette-bourgeoisie die in Vlaanderen al snel een eenzijdig en zelfzuchtig denkpatroon zou opleggen, brachten hem in contact met al wie aan de neg van de samenleving voor een ‘ander’ maatschappijmodel ijverde. Een humaan model voor alles. Robbe De Hert, Willem Thijssen, Sam Fuller, Lloyd Kaufmann, Ken Loach.

Antwerpen

Het was Willy Magiels die mee aan de wieg stond van Film International Antwerpen (de scheut van het Rotterdamse Filmfestival) en met Rik Duterne de eerste alternatieve filmfestivals in de Lange Brilstraat opzette. Hij bracht daar onbekende, maar later internationaal erkende grootmeesters voor het voetlicht: Volker Schlöndorff, Peter Greenaway, Jonathan Pryce. Hij werkte er samen met Frank Van der Kinderen, later de curator van het Filmmuseum. De intussen tot populaire regisseur uitgegroeide Jan Verheyen deed er toen zijn gemeenschapsdienst als gewetensbezwaarde.

Magiels was uiteraard ook betrokken bij de oprichting van ‘De Week van de Sociale Film’, het geesteskind van Raoul Maelstaf, de grote voortrekker van de jeugdfilm (Jekino) en van de animatiefilm (Animo). Beiden hadden een mateloze bewondering voor Raoul Servais (Harpya, Pegasus, Taxandria) en Nicole Van Goethem, met A Greek Tragedy in 1986 de enige Vlaamse Oscarwinnares tot nu toe. Maelstaf had al in 1957 de prijs voor de Sociale Film ingesteld, die tot vandaag trouw wordt uitgereikt – het is de ironie van de geschiedenis dat Magiels net in die week ten grave werd gedragen.

In diezelfde week wordt nu al bijna twintig jaar ook de Gulden Mira uitgereikt, een prijs van verdienste voor wie een wezenlijke bijdrage heeft geleverd tot de Nederlandstalige, geëngageerde film. Dat initiatief gaat uit van de oudste bond van beroepsfilmjournalisten in Vlaanderen, de huidige VVF (vroeger BBF, gesticht in 1925). Dit jaar krijgt Johan Leysen de prijs.

Intriges

Maar Magiels was in tussentijd wel opgeklommen tot persverantwoordelijke van het zogenaamde Rexconcern, het Antwerps binnenstadmonopolie van wijlen baron Heylen (Kinemastad Antwerpen!). Magiels stond bekend om zijn hartelijkheid, zijn toeschietelijkheid, en vooral zijn verbazingwekkende hulpvaardigheid om recensenten bij te springen met zijn parate kennis (álle films had hij al gezien), met beeldmateriaal, en met koffiekoeken op de visies die hij elke zaterdagochtend organiseerde op de De Keyserlei. Toen het imperium van Heylen, mede door de komst van de multiplex Metropolis (nu Kinepolis) en vooral door de intriges van de Amerikaanse verdeelhuizen, instortte, moest Magiels terugvallen op zijn betrouwbaarheid, zijn brede filmkennis, en zijn bereidheid om elke taak op te knappen die hem nog werd toebedeeld.

Hij is nooit bitter of opstandig geworden. Hij onderhield nog altijd warme contacten met Nederland, met Frankrijk, met de groeiende groep succesvolle regisseurs van hier te lande. Hij werkte aan twee bladen, Film en Snapshots, en schreef met Robbe De Hert De Magie van de Cinema (2004). Eerder had hij zijn voorliefde voor de ándere film al neergelegd in studies over Sam Fuller, Clint Eastwood, Fritz Lang, Roger Corman. Voor Film werkte hij als hoofdredacteur, het was dan ook het vakblad van Filmhuis Klappei dat hij mee had opgericht in 2002. Ook daar bleef zijn voorkeur uitgaan naar de mindere goden. Dat verklaart ook zijn bewondering voor Sergio Leone, Ken Loach en Samuel Fuller. ‘Er zijn geen helden bij Fuller’, schreef hij ooit. ‘Hij verheerlijkt niet. Het gaat om gewone mensen die in abnormale omstandigheden verzeild geraken’. Klap op de vuurpijl voor hem was de weigering in 1958 van Fuller om The Big Red One te draaien, toen de studio hem John Wayne wou opdringen. Hoofdfiguur werd uiteindelijk Lee Marvin.

Niets

Magiels’ bescheidenheid ging zo ver dat hij eigenlijk wou dat er niets van hem zou overblijven. Opgaan in het Grote Niets. Er bestaan amper foto’s van hem. Maar hij heeft, zeven weken voor zijn dood, nog een laatste meesterwerk mee kunnen afmaken: Robbes Hollywood aan de Schelde. Hij was nog bij de voorstelling van de film én het boek op het Filmfestival van Oostende in oktober. De week daarna moest hij het ziekenhuis in voor behandeling van zijn longkanker. Hij is er niet meer uitgekomen. Hij laat een vrouw en een zoon achter. Hij is 74 geworden.