Christendemocraten samen met extreemlinks?

Daniel Günther, een 45-jarige christendemocraat en partijgenoot van bondskanselier Angela Merkel, heeft zijn nationale bekendheid wat aangedikt door in een interview met de Rheinische Post uitspraken te doen die verschillende kopstukken van de Duitse christendemocratie in het verkeerde keelgat schoten. Günther werd bekend als de minister-president die in juni 2017 in Schleswig-Holstein, de meest noordelijke deelstaat van de Bondsrepubliek Duitsland, een zogenaamde Jamaica-coalitie van christendemocraten (zwart), liberalen (geel) en groenen tot stand bracht. Eenzelfde coalitie die enkele maanden later op federaal vlak maar niet wilde lukken.

Cordon sanitaire

Günther, De ‘coming man’ uit het noorden van Duitsland bracht (gedeeltelijk) begrip op voor de positie van Ingo Senftleben, de CDU-voorzitter in de Oost-Duitse deelstaat Brandenburg, die na de deelstaatverkiezingen aldaar in 2019 eventueel wil gaan spreken met de links-radicale, donkerrode Die Linke en de rechts-nationale Alternative für Deutschland (AfD). Dat ‘begrip’ is als gedeeltelijk te beschouwen in die zin dat Günther gesprekken enkel met Die Linke voor mogelijk houdt, en dan slechts in de Oost-Duitse deelstaten (op het grondgebied van de vroegere, communistische DDR).

De reden is dat Die Linke als opvolgster van de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED), de leidende partij van de DDR, al meer dan een kwarteeuw enorm sterk staat in de Oost-Duitse deelstaten. De laatste tijd krijgt Die Linke daar wel zware concurrentie te verduren van de AfD. De sociaaldemocraten van de SPD doen het niet goed in Oost-Duitsland. Dat maakt dat het voor de CDU puur rekenkundig niet gemakkelijk is om een ‘klassieke’ coalitie te vormen met uitsluiting van de ‘extremisten’ van links en rechts. In de deelstaat Sachsen was het de CDU in 2014 nog gelukt een coalitie met de SPD te sluiten, maar bij de federale verkiezingen van september 2017 kwam ze daar met 26% nog maar op de tweede plaats (na de AfD die 27% haalde). De SPD, de liberale FDP en de Groenen doen het in Sachsen niet goed genoeg in de opiniepeilingen zodat de CDU bij de deelstaatverkiezingen in 2019 cijfermatig gezien haast enkel nog met Die Linke of de AfD een coalitie zou kunnen vormen.

Het Duitse partijenlandschap is de afgelopen decennia met de intrede van nieuwe partijen in de Bondsdag en de deelstaatparlementen zo gecompliceerd geworden dat het vormen van regeringscoalities alsmaar moeilijker wordt. De perikelen rond de vorming van een federale regering hebben dat afgelopen jaar aangetoond. Aangezien regeren met de AfD per definitie uitgesloten is – ook in Duitsland bestaat een cordon sanitaire – zou theoretisch gezien een toenadering met Die Linke kunnen overwogen worden. Dat is althans de gedachte die Günther zo verwoordde: ‘Wenn Wahlergebnisse es nicht hergeben sollten, dass gegen die Linke eine Koalition gebildet wird, muss trotzdem eine handlungsfähige Regierung gebildet werden. Da muss die CDU pragmatisch sein.’ (Als uit de kiesresultaten niet blijkt dat er tegen Die Linke een coalitie wordt gevormd, moet er desondanks een handelingsbekwame regering tot stand komen. De CDU moet zich daar pragmatisch in opstellen.)

Communistische duivel

Onmiddellijk regende het banbliksems vanuit CDU-kringen op Günther. Dat is niet verwonderlijk gezien de anticommunistische grondstroom die er vanaf het begin in de Bondsrepubliek bestond en nog altijd nawerkt in de christendemocratie (ook al heeft de in de DDR gesocialiseerde Merkel de CDU naar links doen zwenken, en dat niet tot ieders tevredenheid binnen de CDU en de CSU, haar Beierse zusterpartij). Die Linke is voor vele christendemocraten de vleesgeworden communistische duivel, niet alleen omdat ze de gehate SED opgevolgd is (door zich in 1990 gewoonweg om te dopen in Partei des Demokratischen Sozialismus en zo het vermogen van de SED over te nemen), maar ook omdat vele van haar mandatarissen zich nog altijd niet of onvoldoende van het DDR-verleden hebben gedistantieerd of nog altijd koketteren met uitgesproken marxistisch-leninistisch gedachtengoed).

Annegret Kramp-Karrenbauer, de secretaris-generaal van de CDU, wees voorstellen van samenwerking met Die Linke (en AfD sowieso) af, ook al mocht er hier en daar ‘ein pragmatischer Kopf’ bij zijn. Dat was namelijk een argument van Günther, dat als er ‘vernünftige Menschen’  (redelijke mensen) aan het werk zijn binnen Die Linke, er dan naar ‘vernünftige Lösungen’ (verstandige oplossingen) moet gezocht worden (in de zin van eventuele samenwerking).

Oriëntering

Ook andere CDU-groten brandden het voorstel van Günther af. Zo zei Volker Bouffier (CDU), minister-president van de West-Duitse deelstaat Hessen: ‘Die CDU und die Linkspartei trennen Welten’ (er liggen werelden van verschil tussen de CDU en Die Linke). De CSU-politicus Hans-Peter Friedrich schudde verbijsterd het hoofd: ‘Teile der CDU scheinen völlig die politische Orientierung zu verlieren’ (sommige delen van de CDU schijnen volledig de politieke oriëntering te verliezen).

Christian Lindner, voorzitter van de FDP, haalt de bovenvermelde historische grondstroom erbij om zijn afkeuring te laten blijken: ‘ Wenn die Partei von Adenauer und Kohl mit der Partei des “demokratischen Sozialismus“ koaliert, verliert sie ihre Seele.’ (‘Als de partij van Adenauer en Kohl met de partij van het “democratisch socialisme” een coalitie aangaat, verliest ze haar ziel’). De SPD zelf regeert op regionaal vlak met Die Linke (in Thüringen, Brandenburg en Berlijn), maar ook zij heeft het moeilijk met de gedachte om op federaal vlak een coalitie te vormen met Die Linke (en dat heeft dan onder andere met de honderdjarige ‘broederstrijd’ tussen Duitse sociaaldemocraten en communisten te maken). Günther was zo geschrokken van al die reacties van binnen zijn eigen partij – voor wie samenwerking met Die Linke dus een rode lijn vormt – dat hij later van het weekend bakzeil haalde: ‘Eine Koalition mit der Linkspartei lehne ich entschieden ab’ (‘Een coalitie met Die Linke wijs ik beslist van de hand’).

Links profiel

Ook Die Linke had niet bepaald enthousiast gereageerd op de ideeën van Günther. Co-fractievoorzitter Dietmar Bartsch stelde dat Die Linke tijdens alle verkiezingscampagnes (zowel federaal als op deelstaatniveau) de ‘fundamentele verschillen met de CDU zichtbaar’ wil maken. Ook die uitspraak is begrijpelijk. Die Linke moet haar links profiel aanscherpen, zeker omdat haar co-fractievoorzitster Sahra Wagenknecht ook binnen de eigen rangen wel eens verweten wordt met haar kritische houding tegenover de migratie en haar plannen voor een nieuwe beweging ‘nationalistisch’ en dus ‘rechts’ te zijn. Applaus van de ‘verkeerde’ – de CDU die ondanks Merkel toch nog altijd als ‘bürgerlich’ (centrumrechts in Duitsland) wordt aanzien – kan Die Linke daarbij missen als kiespijn.