Dominic Cummings, de schaduw van Boris Johnson

Voor zijn fans lijkt Dominic Cummings op The Scarlet Pimpernel. Dat is een held uit de gelijknamige roman uit 1905 van de van oorsprong Hongaarse schrijfster barones Emmuska Orczy.

‘We seek him here, we seek him there. Those Frenchies seek him everywhere. Is he in heaven? Is he in hell? That damned, illusive Pimpernel?’

De Rode Pimpernel bevrijdde aristocraten van de Franse guillotine. Dominic Cummings moet het Verenigd Koninkrijk redden uit de klauwen van de Europese Unie en de vele Britse tegenstanders van de brexit.

Het brein achter ‘Vote Leave’

Van zodra Boris Johnson premier werd van het VK was de benoeming van Dominic Cummings tot zijn special advisor  de belangrijkste. Net als de goedgeklede Pimpernel werkt de immer sjofel geklede Cummings in de schaduwen. Hij stond Johnson al bij tijdens de brexitcampagne. Hij bedacht zowel de Take Back Control-slogan als de rode dubbeldekker met de inmiddels beruchte belofte dat een brexit voor het nationale zorgsysteem wekelijks £350 miljoen zou opleveren.  Vriend en vijand beschouwen Dominic Cummings als een briljante politieke strateeg. Tegenstanders, zo zegt ITV-journalist Robert Peston, zien hem liever in hun eigen kamp.

Een hekel aan politici

De 47-jarige Cummings – een in Oxford opgeleide historicus – heeft een afkeer van de Conservatieven. Hij vindt ze te bekakt en te veel van de echte wereld weg, ook al werkt hij intussen al enkele jaren voor belangrijke conservatieve politici zoals Michael Gove. De voormalige Brexitminister David Davis omschreef hij als ‘zo lui als een pad’.

Maar hij kijkt even goed neer op de ‘liberale elites’. Zowel de destijds liberaal-democratische vicepremier Nick Clegg als de toenmalige conservatieve premier David Cameron noemde hij ‘muppets’. Volgens hem hadden die eigenlijk geen idee van wat ze uitspookten. Aan de andere kant noemde David Cameron hem dan weer een ‘carrièrepsychopaat’.

Dominic Cummings heeft een technocratische kijk op de politiek. Hij bewondert figuren die de problemen van de wereld op een analytische manier benaderen. Daarom heeft hij een eindeloze adoratie voor de ontwikkelaars van het internet en voor het Apolloprograma dat de mens op de maan bracht. Zijn werkwijze is gebaseerd op het militaire letterwoord: OODA. Dat staat voor Observe – Orient – Decide – Act. De steengoede HBO-film Brexit: The Uncivil War, waarin Benedict Cumberbatch de rol van Dominic Cummings zo precies bracht dat Cummings vrouw het akelig vond, illustreert die systematische aanpak van de brexitcampagne op een onovertroffen manier.

Geen doordeweekse brexiteer

Over Nigel Farage huldigt Cummings een laatdunkende opinie. De strateeg achter ‘Vote Leave’ ziet zichzelf als een ‘hacker’ van het populistische discours van Nigel Farage. ‘Voor mij is een terugkeer naar het protectionisme en het extremisme van de jaren 1930 het slechtste wat er met Europa zou kunnen gebeuren. En voor mij vormen het hele project van de EU en de eurozone de motor achter deze groei van het extremisme. De belangrijkste reden waarom ik uit de EU wil stappen, is omdat dat het gif uit vele debatten zal zuigen. UKIP en Nigel Farage zijn dan uitgespeeld. Wanneer er terug een democratische controle komt over het migratiebeleid, dan wordt immigratie als vanzelf een punt van de tweede of derde orde’, verklaarde Cummings op een bijeenkomst in 2017.

Het hoeft dan ook niet als een verrassing te komen dat Nigel Farage al vrij snel na de benoeming van Cummings tot Special Advisor verklaarde dat Cummings ‘onbetrouwbaar’ is en dat hij geen ‘echte brexiteer’ kan zijn.

Voor Dominic Cummings is het eenvoudig: de EU is te log en te bureaucratisch om problemen als bijvoorbeeld de klimaatverandering aan te pakken. Het is ook heel opvallend dat premier Johnson, die voortdurend vergeleken wordt met Amerikaans president Donald Trump, een heel groene toon aanslaat. Een heel andere toon dan die van Donald Trump, dus. Ongetwijfeld zit hier de hand van Cummings in. Maar ook de invloed van Carrie Symonds, de vriendin van premier, is hier niet te onderschatten. Ze gelooft in een dringende aanpak van de klimaatproblematiek.

De strategie van Dominic Cummings

Cummings adviseert Johnson ook om niet langer op Angela Merkel te rekenen. Zowel David Cameron als Theresa May keken te veel naar de Duitse kanselier, volgens de nieuwe adviseur. Maar Cameron werd in 2015 met een kluitje in het riet gestuurd door Berlijn, wat onder meer tot de brexit leidde, en Theresa May kreeg ook veel te vage verzekeringen van Merkel, aldus Cummings.

Berlijn, en Parijs, gaan er vooral van uit dat het Lagerhuis nog een stokje voor een no-deal brexit steekt. Cummings weet echter dat hij de tijd aan zijn kant heeft. Brexit vindt plaats op 31 oktober, dat is de wet. Zolang de tegenstanders kibbelen is dit niet te stoppen. Als de tegenstanders van een no-deal scenario erin slagen een motie van wantrouwen tegen het kabinet Johnson te stemmen, dan bestaat zelfs de kans dat het kabinet dit laat begaan. Het belangrijkste gevecht wordt dan wanneer de Lagerhuisverkiezingen plaatsvinden: einde oktober of begin november.

Voor Johnson zijn verkiezingen in het begin van november het gedroomde scenario. ‘No-deal’ vindt dan sowieso plaats en de Brexit Party-draak van Nigel Farage wordt onthoofd. Eind oktober geeft aan de tegenstanders van de brexit nog een laatste strohalm om het hele proces een halt toe te roepen. Maar dan moeten ze die verkiezingen wel winnen. Boris Johnson – met de hulp van een Cummingsstrategie – zal zich ongetwijfeld profileren als de ‘man die de wil van het volk’ respecteert tegen de ‘elite’.

Tot 31 oktober… en terug naar de schaduw

Toen Boris Johnson op 21 juli premier werd, nam hij Dominic Cummings slechts tijdelijk in dienst. De kersverse regeringsleider moest de strategiegoeroe ervan overtuigen om af te zien van een chirurgische ingreep die hij drie dagen later diende te ondergaan. De ingreep is inmiddels gepland na 31 oktober. Cummings is erop gebrand om de brexit te laten plaatsvinden. Alle ambtenaren werkzaam in Downing Street werden op zijn wenken verplicht hun verlof te schrappen. In de week dat Johnson Angela Merkel en Emmanuel Macron ontmoette, mochten de ambtenaren nog even genieten van hun laatste vrije maandag. Maar daarna is het volle kracht vooruit naar de brexitdatum.

En dan verdwijnt Cummings waarschijnlijk weer van het toneel, net zoals de Scarlet Pimpernel.