Dromen van Jeruzalem

Wekenlang al trekken duizenden scholieren naar Brussel om er te betogen voor het klimaat. Ik weet het, dat zinnetje bent u al beu gehoord. Namen als Anuna De Wever en Greta Thunberg zijn sinds kort door iedereen bekend. Het onthaal van die Zweedse klimaatactiviste in Brussel had wat weg van een evocatie van palmzondag. Met moderne palmtakken gemaakt van bordpapier. Er wordt over de klimaatspijbelende jeugd wel eens meesmuilend gesproken. De tieners bestempelt men dan in het beste geval als naïevelingen en in het slechtste geval als fanatici. ‘Zoals die gasten van de kinderkruistochten uit die boeken van die ‘Ollandse’.

Kruistocht in Spijkerbroek

De kinderkruistochten zijn op zich iets fascinerends. Thea Beckman — ‘die ‘Ollandse’ —  schreef hierover haar bekende boek Kruistocht in Spijkerbroek in 1972. Dat gaat over een vijftienjarige jongen, Dolf, die met een soort van teletijdmachine in 1212 belandde. Daar komt hij terecht in een tocht van duizenden kinderen op weg naar het Heilige Land. Hun leider heet Nicolaas, zelf een tiener. Hij verkondigt dat de zee voor hen zal openen en dat ze door de zee wandelend Jeruzalem zullen bereiken. Het strijdplan van Nicolaas en zijn aanhang klinkt simpel: we gaan zonder geweld de stad bevrijden van de moslims. Hoe het verhaal ontknoopt dat moet u zelf maar lezen. Tip: de verfilming uit 2006 verloopt anders dan het boek.

Middeleeuwse kronieken

In de dertiende eeuw vond er effectief een kruistocht van kinderen plaats. Of waren het toch volwassenen? Meer dan vijftig middeleeuwse kronieken spreken erover. Vaak betreft het niet meer dan een paar regels. De kroniekschrijvers hebben het over ‘puer’ en ‘pueri’. Dat zou middeleeuwse terminologie zijn voor ‘jongeren’ of misschien een bepaalde sociale groep. Een onderklasse. En de geschiedenis leert ons dat er niet één zo’n kruistocht was, maar dat het over verschillende tochten ging in dezelfde periode.

Rond 1235 noteert een Italiaanse chroniqueur dat in 1212 een zekere Nicolaas uit Duitsland een bericht van een engel ontving. De engel vertelde de jongen dat hij het Heilig Graf moest bevrijden. ‘Hij werd vergezeld door een grote en ontelbare menigte van Duitse pueri, met baby’s aan de borst en vrouwen en meisjes die het teken van het kruis van de Heer droegen.’

Een Duitse kroniekschrijver heeft het over ‘een expeditie’ van kinderen en ‘dwazen’. ‘Niet alleen jongeren, maar ook volwassenen, getrouwde vrouwen en maagden gingen op pad. Niet alleen in Duitsland, maar ook in delen van Frankrijk en Bourgondië.’

Het verhaal van een mislukking

De Franse Kroniek van Mortemer vertelt over jongens en meisjes en volwassenen en ouderen die in Frankrijk in processie vertrokken. Zij volgden een herdersjongen, een zekere Stefaan van Cloyes. Christus zelf had hem aangemaand om naar de Franse koning te gaan en die te overtuigen van de noodzaak van een kruistocht. Toen ze het koninklijke Saint-Denis bereikten, bestond de groep al uit duizenden volgelingen. De Franse koning en zijn raadgevers reageerden niet meteen enthousiast. Deze kruistocht van paupers werd met geweld uit elkaar verdreven. ‘En zo eindigde dit jongensachtige reveil net zo gemakkelijk als het begonnen was‘, deelt de Franse kroniekschrijver mee.

De kruisvaarders van de Duitse Nicolaas gaven niet zo snel op. 1212 bleek een uitzonderlijk warm jaar. De hitte speelde het leger van kinderen en armen parten toen ze de Alpen overtrokken op weg naar de havenstad Genua. Velen gaven het onderweg in de bergen op. In de Italiaanse haven aangekomen, wachtte hen de teleurstelling dat de zee niet openspleet. Verschillende trokken terug naar huis, of vestigden zich definitief in Italië. Sommige kronieken vertellen dat het restant van het jeugdige armenleger de zee opvoer en verdronk in een storm. Volgens anderen werden ze als slaven verkocht.

Nicolaas’ lot is onbekend. De ene beweert dat hij zelfmoord pleegde. Maar het is ook mogelijk dat hij zich later, als volwassen man, aansloot bij de officiële vijfde kruistocht.