Er is iets aan het rotten in Spanje

Dertig jaar geleden trad Spanje toe tot de Europese Unie. Naar aanleiding hiervan was de Spaanse koning Felipe VI te gast in het Europees Parlement (7 oktober 2015).  Hij sprak over de ‘thuiskomst’ van zijn land in de Europese democratische familie en betuigde Spaanse trouw aan de EU. Maar de vorst zweeg over het verdeelde land dat hij vertegenwoordigt, over de democratische ontwikkelingen in een aantal van de autonome regio’s in Spanje. Hij vergat te spreken over het Catalaanse verlangen naar een eigen staat, als lid van een sterk en divers Europa. Europarlementslid Mark Demesmaeker (N-VA) was een aandachtig toehoorder en weet maar al te goed waarom Felipe Catalonië niet over de lippen kreeg.

Barcelona, 15 oktober 1940. In de vroege ochtend sterft Lluis Companys door de kogels van een vuurpeloton. Companys was Catalaans president van 1934 tot na de Republikeinse nederlaag in de Spaanse burgeroorlog in 1939. Tijdens zijn ballingschap in Frankrijk werd hij door de Gestapo opgepakt en uitgeleverd aan Franco. Na lange folternachten in Spaanse kerkers en een uiterst kort proces, eindigde zijn leven met de woorden ‘per Catalunya!’. Precies 75 jaar later, op 15 oktober 2015, moet huidig Catalaans regeringsleider Artur Mas, zich voor een rechtbank verantwoorden voor ‘de organisatie, de ondersteuning en de financiering’ van een onofficieel en niet-bindend referendum voor Catalaanse onafhankelijkheid. Toeval? Of bezorgt Spaanse symboliek de druivelaar dit jaar een bloederig randje? Het debat woedt volop in Catalonië.

Hoe dan ook, sinds het einde van de Spaanse burgeroorlog wordt de Spaanse staat beschermd door een behoudsgezind bondgenootschap van religieuze en politieke groeperingen. Het waakt over de eenheid en ondeelbaarheid van het katholieke Spanje. Na de herinvoering van de democratie sloot het Spaanse koningshuis zich aan bij dit illustere gezelschap. Een opvallende en bij momenten intimiderende drie-eenheid tussen de Spaanse kroon, de Spaanse Kerk en de unionisten van de Partido Popular.  Dit verbond is stevig verankerd in het Spaanse leger, het rechterlijke apparaat en de media. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat er in het Spaans-Catalaanse conflict vaak handige één-tweetjes worden gespeeld.

De Spaanse grondwet voorziet in artikel 8 dat het Spaans leger waakt over de veiligheid en de eenheid van het land. Hooggeplaatste officieren en politici misbruiken het bewuste artikel echter als instrument tegen het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven. Zo hielden Spaanse eenheden ostentatieve militaire transporten in Catalonië, net aan de vooravond van het officieuze onafhankelijkheidsreferendum van vorig jaar. De Catalaanse independisten lieten zich echter niet afschrikken door het militaire vertoon. De Catalaanse drang naar onafhankelijkheid bleek toen sterker dan het Madrileense gevoel voor timing. Ook bij de afgelopen parlementaire verkiezingen woog het stempotlood zwaarder door dan enkele mitrailleurs. Zo blonken de vreugdetranen bij de overwinning van de independisten feller dan het angstzweet van de Spaanse elite. ‘Rain on your parade’ heet dat in het internationale jargon dat Mas & co graag hanteren.

Catalaanse democratie buitenspel

In een ander project van het behoudsgezinde Spaanse verbond is de Catalaanse democratie het grote slachtoffer. De 135 pas verkozen Catalaanse parlementsleden zullen weldra ijverig aan de slag gaan. Wetgeving maken, wetgeving stemmen.  Madrid pareert echter automatisch de in Barcelona goedgekeurde regels. Het Spaans Grondwettelijk Hof toetst alle beslissingen van een regionaal parlement aan het Spaans recht, een onderzoek dat drie tot vijf jaar in beslag neemt. In afwachting van een beslissing kan de betrokken Catalaanse wet niet worden toegepast. Onbegrijpelijk lang, vooral omdat de rechters van het Grondwettelijk Hof in andere dossiers wel in staat zijn om een onderzoek snel af te ronden. Vorig jaar verboden de twaalf rechters het onafhankelijkheidsreferendum na een beraadslaging van… één uur.

Ook in Brussel laat Madrid haar invloed gelden. Een Spaans Europarlementslid vroeg naar het standpunt van de Commissie Juncker als Catalonië unilateraal de onafhankelijkheid zou uitroepen. Het officiële – Engelstalige – antwoord van de Commissie stelde dat het ‘de Commissie niet toekomt om een standpunt in te nemen over een interne aangelegenheid van een lidstaat van de Europese Unie’. In de Spaanse versie antwoordde de Commissie echter dat ‘de bepaling van het grondgebied van een lidstaat wordt vastgesteld door de nationale grondwet en niet door een beslissing van een regionaal parlement’. Twee tegenstrijdige standpunten die onmogelijk tot stand zijn gekomen door taalkundige slordigheid. Een vertaler die zijn eed schendt? Of een bewuste politieke manipulatie? Het zou niet voor het eerst zijn.

Achter deze reeks van ‘toevallige gebeurtenissen’ schuilt doorgaans een Spaanse systematiek van intimidatie. Een Europese lidstaat onwaardig. De EU heeft altijd de mond vol van het uitdragen van haar democratische waarden. Maar het Oude Continent heeft op sommige plaatsen het Ancien Regime nog niet helemaal van zich afgeschud. Dat debat lijkt me nuttiger dan de voorgekauwde Europese eenheidsworst die we gisterenmiddag van koning Felipe mochten aanhoren.

Mark Demesmaeker is Europees Parlementslid voor de N-VA