EU raakt het eens over ingrijpende hervoming van migratiebeleid

Na twaalf uur onderhandelen hebben de EU-lidstaten gisterenavond op de valreep toch een compromis bereikt over een een nieuw migratiepact. ‘Historisch’, zo klonk het achteraf. Na ruim drie jaar vruchteloos palaveren, is dat misschien niet eens overdreven. Toch blijft het hoogst onzeker of de nieuwe regeling ook effectief een einde kan maken aan de mensensmokkel en de mensonwaardige chaos aan de Europese buitengrenzen.

Dat er veel op het spel stond gisteren, mocht ook al blijken uit de alomtegenwoordigheid in de media van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor de voorbije dagen. In een uitgebreid interview met de Nederlandse krant Trouw noemde de Belgische staatssecretaris migratie ‘de grootste bedreiging voor de EU.’ En in een gesprek met Knack waarschuwde ze dan weer onomwonden dat een mogelijke deal deze maand de laatste kans is voor Europa. Het voorstel dat Zweden, als tijdelijk voorzitter van de Europese Raad, finaal kon doorduwen, betekent in se een afzwakking van een plan dat enkele maanden geleden al op de steun van de Belgisch regering kon rekenen.

Voor ons land staat er in deze ook nog een diplomatiek succesje op het spel. Het is een publiek geheim dat Alexander De Croo tijdens het Belgische voorzitterschap van de EU in de eerste helft van 2024 maar al te graag met een ‘historische migratiedeal’ zou uitpakken. Daarvoor moet het nu bereikte akkoord dit najaar ook nog groen licht krijgen in het Europees Parlement. Ook dat wordt geen gezondheidswandeling.

Verplichte solidariteit

Terwijl er enkele maanden geleden nog een verplicht spreidingsplan voor asielzoekers op tafel kwam, ligt de focus nu op verplichte solidariteit. Die moet zich vertalen in de jaarlijkse opvang van een bepaald quotum aan asielzoekers per land, in functie van onder meer het aantal inwoners en het BBP. Weigeren EU-lidstaten dat jaarlijkse quotum aan asielzoekers op  te nemen – onder meer Polen en Hongarije verzetten zich hardnekkig – of wordt de druk op de grensstaten te groot, dan treedt er een solidariteitsmechanisme in werking. Daarbij zullen ‘onwillige landen’ per geweigerde asielzoeker een stevig bedrag moeten ophoesten. Daarvoor circuleerde gisteren het bedrag van zo’n 20.000 euro per asielzoeker, te betalen aan de frontlijnstaten.

Even cruciaal in het bereikte akkoord is de zogenaamde snelle grensprocedure. Migranten uit landen waarbij de gemiddelde erkenningsgraad als vluchteling lager ligt dan 20 procent, zullen aan de EU-grenzen in zo’n procedure terechtkomen. ‘Denk daarbij aan mensen afkomstig uit Marokko, Algerije, Tunesië , Senegal, Bangladesh of Pakistan,’ legt Nicole de Moor uit. ‘Dat is volledig nieuw. Zij zullen heel vlug antwoord krijgen, zodat ook hun terugkeer heel snel kan worden georganiseerd.’ Het zijn de lidstaten aan de buitengrenzen die instaan voor de controle en de uitvoering van de snelle grensprocedure, die maximaal 12 weken zal duren. Het uitgangspunt hierbij is dat mensen zo geen kans om zich te vestigen of een band op te bouwen met een land. Ze zullen in gesloten opvangcentra aan de EU-buitengrenzen worden opgevangen.

Mensonwaardig

Een eerste belangrijke kanttekening hierbij: op dit moment heeft niemand een idee van het aantal officiële asielzoekers dat de EU in het nieuwe systeem te verwerken zal krijgen. Volgens de Dublin-regels moeten zij sowieso asiel blijven aanvragen in het land waar ze de EU binnenkomen. De druk op de grenslanden zal dus blijven aanhouden, maar snelle procedure én de nieuwe opvangcentra aan de grenzen moeten garant staan voor een veel snellere afhandeling van hun aanvraag. Net die opvangcentra zijn een tweede zwakke schakel in dit akkoord. Uit getuigenissen uit dergelijke, al bestaande kampen op sommige Griekse eilanden bleek immers eerder al dat de levensomstandigheden daar vaak mensonwaardig zijn.

Bovendien stellen nogal wat asielexperten zich ook vragen bij de haalbaarheid van de ‘snelle asielprocedures’ – maximaal een drietal maanden dus – die voor asielzoekers uit bepaalde landen worden vooropgesteld. Last but not least blijft de EU in dit plan ook afhankelijk van een aantal derde landen om afgewezen asielzoekers terug te nemen. Ook daarbij kan je je de vraag stellen of we ons niet te snel rijk rekenen.

Vorig jaar registreerde het Europese grensbewakingsagentschap Frontex ruim 330.000 illegale binnenkomsten in de EU. In de wetenschap dat daarnaast ook zowat twee op drie asielaanvragen in de EU afgewezen worden – omdat de aanvragers geen recht op bescherming blijken te hebben – blijft  het terugsturen van die mensen én de illegalen dus dé grote uitdaging. Zonder een werkbare oplossing daarvoor, in combinatie met politieke akkoorden met een aantal landen van herkomst om gelukszoekers te beletten te vertrekken, dreigt ook deze deal een slag in het water te worden. De zogenaamde frontlijnstaten riskeren dan immers binnen de kortste keren overspoeld te raken met migranten die ter plekke in kampen moeten blijven zitten of zelf in de illegaliteit zullen onderduiken.

Wereld op zijn kop

Onder meer om die reden wijst Assita Kanko, migratiespecialist en Europees Parlementslid voor N-VA, de nieuwe Europese asielplannen af. ‘Met dit systeem belonen we mensensmokkelaars en straffen we de lidstaten, dit is de wereld op zijn kop. Elke lidstaat die weigert asielzoekers op te nemen, zou moeten betalen, terwijl mensensmokkelaars bakken geld blijven verdienen door een te slap beleid?’ Volgens Kanko is de wijze waarop een land omgaat met migratie de keuze van die lidstaat zelf. ‘Wat de EU moet doen, is de buitengrenzen beter beschermen. Dan hoeft niemand te betalen, reduceer je het aantal doden op weg naar hier en vernietig je het verdienmodel van mensensmokkelaars.’

Nicole de Moor is er dan weer van overtuigd dat dit akkoord voor een historische ommekeer zal zorgen in het Europese migratiebeleid. ‘Met dit migratiepact komt er terug controle over het migratiebeheer in de Europese Unie. Vandaag zijn 50 procent van de mensen die in België toekomen elders geregistreerd. Mochten we dit systeem gehad hebben, dan zaten we nu niet met wachtlijsten en een tekort aan plaatsen in opvangcentra.’