Europees Cohesiefonds: twintig miljard euro verkeerd besteed

In de periode 2014-2020 vertoonden de uitgaven in het kader van het Europese Cohesiefonds opnieuw een foutenmarge van bijna vijf procent. Op een totaalbudget van 409 miljard euro gaat dit dus om een bedrag van bijna twintig miljard euro dat oneigenlijk besteed werd. Noch de lidstaten, noch de Europese Commissie leren blijkbaar van hun fouten.

Met het Cohesiefonds – dat goed is voor zowat een derde van de totale EU-begroting – probeert de EU al jarenlang de sociale en economische ongelijkheid binnen de EU terug te dringen. Enkel lidstaten, waarvan het inkomen per inwoner lager ligt dan 90 procent van het het EU-gemiddelde, komen hiervoor in aanmerking. Het geld gaat voornamelijk naar transport- en milieuprojecten die in eerste instantie door de lidstaten zelf naar voren worden geschoven.

De Europese Rekenkamer (ERK) wees in het verleden al meermaals op stevige fouten en tekortkomingen in het controlesysteem, waardoor er flink wat geld naar projecten vloeit die daar eigenlijk niet voor in aanmerking komen. In de begrotingsperiode 2007-2013 lag de foutenmarge op 6 procent. In de nu onderzochte begrotingscyclus 2014-2020 was er verbetering merkbaar, maar een foutenmarge van 4,8 procent is nog altijd ruim dubbel zo hoog als de ‘aanvaardbare’ marge van 2 procent die de EU zelf heeft bepaald. In 2022 liep het foutenpercentage zelfs op tot 6,7 procent, signaleert de Europese Rekenkamer. Het gaat dus niet echt de goede kant op.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Op de vraag wie nu verantwoordelijk is voor de foute besteding van al die miljarden wijst Helga Berger, de Oostenrijkse auditor die het onderzoek van de Europese Rekenkamer leidde, met de beschuldigende vinger naar zowel de lidstaten als naar de Europese Commissie:

‘Beide voeren op alle niveaus nog altijd te weinig controles uit. Het gaat om een gedeeld management en dus is er ook sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid. We hebben problemen vastgesteld op nationaal niveau – waar er soms projecten worden geselecteerd die eigenlijk niet in aanmerking zouden mogen komen voor financiering via het Cohesiefonds – maar net zo goed op het niveau van de Commissie. Daar blijken de controles op de lidstaten stevige tekortkomingen te vertonen.’

Helemaal pijnlijk is de vaststelling dat lidstaten die in de fout gaan daarvoor ook niet gesanctioneerd worden. In theorie kan de Europese Commissie, wanneer ze fouten of bedrog vaststelt, ook financiële sancties toepassen. Zo kunnen lidstaten bijvoorbeeld de al toegezegde financiering verliezen. Dat gebeurt echter niet, weet Helga Berger: ‘De betrokken lidstaten kregen gewoon toestemming om de financiering opnieuw te gebruiken voor andere projecten. Hierdoor worden ze uiteraard niet bepaald  gestimuleerd om hun controlesystemen te verbeteren.’

Soepelheid

Volgens Berger gaat het strikt genomen dan wel niet om echte financiële fraude, al kan je natuurlijk niet ontkennen dat lidstaten die geld uit het cohesiefonds ontvangen, daar zelf ook altijd beter van worden. En dus nemen ze het zelf niet altijd even nauw met de criteria, maar blijken achteraf ook aan de eigen auditsystemen én de controle door de Commissie niet te voldoen.

Berger: ‘We stellen ook vast dat er zeker op het einde van een begrotingscyclus bij die lidstaten sprake is van een zekere soepelheid bij de goedkeuring van de projecten. Het beschikbare budget moet nu eenmaal ook worden opgebruikt, waardoor de Europese subsidies dan vaak niet op de meest efficiënte of optimale manier worden gebruikt.’ Dat is, op een moment dat de EU om extra financiering vanuit de lidstaten smeekt, een bijzonder pijnlijke vaststelling.

Blijft natuurlijk de vraag: hoe is het mogelijk dat er jaar na jaar nog altijd flink wat Europese miljarden verkeerd worden besteed, in de wetenschap dat de Europese Rekenkamer al meermaals de vinger op deze wonde legde? ‘We moeten de bestaande sanctieregels strenger toepassen’, vindt Helga Berger. ‘Tegelijk zou het niet correct zijn om de verantwoordelijkheid hiervoor alleen bij de Europese Commissie te leggen. Ook de lidstaten die aanspraak maken op geld uit het Cohesiefonds zouden hun selectie- en auditsystemen moeten verbeteren. Dat is geen onmogelijke opdracht: in sommige lidstaten werken de interne controlesystemen wél naar behoren.’