Exit Khattabi: rechts front verhindert benoeming in het Grondwettelijk Hof

Op vrijdag 17 januari 2020 torpedeerde de Belgische Senaat (op zijn minst voorlopig) de kandidatuur van Zakia Khattabi voor een zitje in het Grondwettelijk Hof.

Boze, blanke mannen?

Waarom werd de kandidatuur van mevrouw Khattabi dermate vijandig onthaald door partijen aan de rechterzijde van het politieke spectrum? Kwatongen beweerden onmiddellijk –bijvoorbeeld bij de lancering van de advertenties op de sociale media door het Vlaams Belang en de N-VA – dat het verzet tegen Khattabi’s gooi naar het hoogste rechterlijke ambt ingegeven was door racisme. De Ecolo-politica was het slachtoffer van boze, blanke (of ‘witte’) mannen die een sterke woman of color het licht in de ogen niet gunden, en al zeker niet een zitje in ’s lands meest invloedrijke rechtscollege op vlak van grondwetshandhaving en mensenrechten.

Het is een aantrekkelijke hypothese in de ogen van Vlaanderens meest ‘woke’ Twitteraars, politici en academici. Zo liet antropologe Nadia Fadil (KU Leuven) op Twitter weten dat de opluchting van Senator Philippe Muyters (N-VA) te herleiden is tot een stuiptrekking van een in zijn handen wrijvende witte man die een vrouw met migratie-achtergrond geen opwaartse sociale mobiliteit gunt. De onmogelijkheid van sommigen aan de politieke linkerzijde om de wereld te zien als iets anders dan een permanente staat van rassenconflict is natuurlijk het werkelijke probleem.

Voor een academica in de sociale wetenschappen die ongetwijfeld een uitgebreide cursus statistiek achter de kiezen heeft, moet het nochtans niet moeilijk zijn het verschil tussen ‘correlatie’ en ‘causaliteit’ te begrijpen: dat men met politici met een migratie-achtergrond aan de politieke linkerzijde vaker meningsverschillen heeft betekent nog niet dat men hen het vuur aan de schenen legt omdat ze allochtone roots hebben.

Activisme is geen deugd voor rechters

In een eerdere bijdrage zette ik uitgebreid uiteen waarom de weerstand tegen Khattabi niets met de dosis melanine in haar huid, noch met haar exotisch klinkende naam te maken heeft. De ecologiste is, naar iedere objectieve maatstaf, een progressieve activiste die de grenzen van het legale opzoekt om haar politieke agenda in de praktijk om te zetten (zonder ze evenwel te overschrijden). De onpartijdigheid van Khattabi zou, om evidente en legitieme redenen, bij ieder arrest in twijfel worden getrokken – haar  subjectieve partijdigheid op voorhand gecompromitteerd.

Maar haar onverhuld activisme is uiteraard de voornaamste reden waarom groenlinks haar koste wat kost als de nieuwste aanvulling van het Grondwettelijk Hof wil installeren. Dyab Abou Jahjah, immer de grote Verbinder, zei het op Twitter op de meest expliciete wijze en klapte zo uit de school. De voormalige columnist van De Standaard bracht hulde aan Khattabi als een warrior op het vlak van mensenrechten en gelijkheid. Voor Abou Jahjah is dit exemplarisch voor haar geschiktheid als opperrechter. Het omgekeerde is natuurlijk waar. De taak van een rechter is niet het nastreven van een bepaalde uitkomst, maar wel het toepassen van het recht zoals het door de wetgevende en uitvoerende macht werd neergepend. Mensenrechtenverdragen zijn een onmetelijk gevaarlijk wapen wanneer ze in handen komen van politiek gemotiveerde arbiters.

Activisme is geen deugd voor een lid van de rechterlijke macht. De groene partijbasis adoreert haar dan misschien wel wanneer zij de deugdpronkende daad – of het nu gaat om het weigeren aan één tafel te zitten met N-VA-voorzitter Bart De Wever of het vertikken de nazivergelijkingen aan het adres van Theo Francken door haar eigen jongerenafdeling te veroordelen – bij het woord voegt, dergelijke capriolen horen niet thuis op het Koningsplein te Brussel.

Gis- en vliegwerk

De stemming die uiteindelijk moest beslissen over het lot van Khattabi’s kandidatuur verliep bijzonder hectisch. Doorbraak nam contact op met Senator Allessia Claes (N-VA) voor een blik achter de schermen. Senator Claes kon ons onder meer vertellen dat er sprake was van verkeerd gedrukte stembriefjes, onduidelijke uitleg over de – inderdaad ad hoc geregelde – stemprocedure, verschillende schorsingen en een bijeenroeping van het Bureau (klaarblijkelijk als paniekreactie op de verloren eerste stemronde en een poging om tijd te rekken). Tot slot was er nog de entrée van MR-voorzitter en gecoöpteerd senator Georges-Louis Bouchez om een extra stem pro Khattabi uit te brengen. Door dit optreden is Bouchez incidenteel een van de weinige senatoren die niet tot de V-partijen behoren waarvan we met (quasi) zekerheid kunnen zeggen in welke zin hij stemde op de senaatsvloer. De stemming is inderdaad geheim, waardoor het onmogelijk is met 100% zekerheid te zeggen welke senator welke stem uitbracht, al valt wel het een en ander te deduceren.

Ervan uitgaande dat de senatoren uit de N-VA- en VB-fracties tegen de kandidatuur van Khattabi stemden, komen we reeds aan een oppositie van zestien stemmen. Aangezien uiteindelijk 22 senatoren tegen haar benoeming stemden, zoeken we nog zes senatoren. Senator Els Ampe (Open VLD) liet op Twitter verstaan dat zij niet zou deelnemen aan de ‘politieke koehandel’ die de benoemingsprocedure geworden was. De vijf andere senatoren zijn giswerk, al kunnen we hoogstwaarschijnlijk de parlementariërs met partijkaarten van Ecolo, PS, Groen, sp.a en PVDA/PTB (samen goed voor 25 stemmen) uitsluiten. Dissidente liberalen die bij gebrek aan een sterke partijleiding – de voorzitter in name only aan Vlaamse kant en de nog nieuwe Bouchez aan Waalse – zijn ongetwijfeld de veiligste gok.

Fit and proper

De benoemingsprocedure voor rechter in het Grondwettelijk Hof is een mop, en een slechte op de koop toe. Senator voor Groen, Stijn Bex, sloeg misschien wel de nagel op de kop, zij het niet op de manier die hij bedoelde. In een Twitter-post stelde hij dat de kandidatuur van zijn ecologische spitszuster ‘voldeed aan alle regels’ en dat je in het verleden dan gewoon benoemd werd. Dat de enige substantiële voorwaarde om als politicus benoemd te worden in het Grondwettelijk Hof erin bestaat vijf jaar volksvertegenwoordiger te zijn geweest, gaat natuurlijk naar de kern van het probleem. Dat geen bijkomende vereisten worden gesteld om na te gaan of de aspirant-rechter wel fit and proper is voor het ambt, is geen rationalisering van een succesvolle kandidatuur van Zakia Khattabi, maar net een reden te meer om haar af te wijzen. Zo niet, dan kijken we binnen veertien jaar uit naar de kandidatuur van een veertigjarige Dries Van Langenhove (die tegen dan waarschijnlijk wél een rechtendiploma op zak heeft, just saying).

Senator Claes contrasteerde de groene kandidatuur in die zin ook met de succesvolle benoeming van Yasmine Kherbache, rechter met sp.a-stempel. Daar waar Kherbache zonder twijfel een links-progressief profiel heeft, beschikt zij wel degelijk over gedegen juridische kennis en kan zij zich, zo stelt de senator, voldoende ruimdenkend opstellen. Khattabi overleefde deze marginale toets niet. Voor haar partij is dit evenwel slechts een kleine bump in the road: uit de weinig duidelijke berichtgeving naar de buitenwereld toe, lieten de Franstalige ecologisten blijken dat zij hun oude leidster nog niet laten vallen. Il faut le faire. Een constitutionele monarchie is een vervelend beestje wanneer de regels die een zeker machtsevenwicht garanderen in het eigen nadeel uitdraaien. Vive la Belgique!

Voorbeeld Verenigde Staten

Laten we deze episode afsluiten door even een kijkje te nemen aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. Senator Claes haalde zelf de discrepantie aan tussen de aandacht die Amerikanen (en Europeanen) besteden aan de benoemingsprocedures voor de Amerikaanse Supreme Court, terwijl het de Belgen over het algemeen koud laat wie het hoogste rechtscollege van het land bemant. Elk nadeel heeft zijn voordeel: de commotie rond de kandidatuur van Zakia Khattabi deed de gemiddelde Vlaming zijn aandacht vestigen op een instituut dat anders onder de radar vliegt.

De poging tot objectivering van de benoemingsprocedures van onze rechterlijke macht ten spijt, hinkt het Grondwettelijk Hof hopeloos achterop. Enkele aanbevelingen van de auteur: voer de wettelijke voorwaarde af die de helft van de blauwe toga’s voorbehoudt aan politiek personeel, maak komaf met de verdeling van de postjes onder de partijen in de gezellige achterkamers van het parlementsgebouw en de partijhoofdkwartieren, stel een eind aan het geheime karakter van de stemming (het verhindert de kiezer zijn vertegenwoordigers te controleren) en zoek consensusfiguren (liefst voorzien van een rechtendiploma en academische expertise en/of praktijkervaring) die de links-rechtskloof kunnen dichten. Dit zouden goede, eerste stappen zijn om een herhaling van het Khattabi-schouwspel in de toekomst te vermijden.

Rechtzetting: in een eerdere versie stond dat Mvr. Khattabi had geprobeerd een uitzetting te verhinderen. Uit een rapport van AIG, geciteerd door toenmalig minister Milquet in het federaal parlement in 2013, blijkt dat Mvr. Khattabi de agenten om informatie vroeg, maar niet probeerde de uitzetting te verhinderen. De vermelding van het incident is verwijderd uit het artikel.