De fluwelen handschoen is altijd beter dan kogelgeratel

Een independentist is logischerwijs iemand die de onafhankelijkheid opeist. Ofwel verbiedt men hem zich bij verkiezingen aan te bieden, ofwel, als men dat toch toestaat, aanvaardt een democraat de gevolgen daarvan.

Onder gebruikmaking van de absolute meerderheid waarover ze in het Catalaanse Parlement beschikten, hebben de independentistische partijen de onafhankelijkheid van hun regio uitgeroepen. Volkomen logisch. Kon Madrid van zijn kant dan iets anders verwachten? Maar de Spaanse autoriteiten hebben het zo niet begrepen. Ze verzochten het Madrileense parket dus de betrokkenen te vervolgen voor ‘agitatie en rebellie’, en namen het bestuur van Catalonië in eigen hand. Sommige Catalaanse gezagsdragers zagen zich in de gevangenis opgesloten, terwijl anderen, zoals de regeringsleider Carles Puigdemont besloten een toevluchtsoord te zoeken in België, waar ze door de N-VA met open armen ontvangen werden.

Door nieuwe regionale verkiezingen uit te schrijven op 22 december 2017, hoopte de Spaanse regering de Catalaanse independentisten goed en wel een nederlaag te bezorgen. Daar kwam niets van en ze behielden hun absolute meerderheid. Het werd Carles Puigdemont nooit verboden zich kandidaat te stellen bij de verkiezingen, zodat zijn overwinning helemaal legitiem is en vandaag niets zijn herbenoeming kan beletten. Maar de Spaanse eerste minister Mariano Rajoy blijft volharden. Als de betrokkene naar Barcelona terugkeert zal het tegen hem uitgevaardigde aanhoudingsbevel onmiddellijk in werking treden. Een zonderlinge invulling van het begrip democratie!

Wil Mariano Rajoy dan een burgeroorlog?

Stuurt hij met zijn koppigheid op een burgeroorlog aan? Alles lijkt daarop te wijzen. Jongste episode:* Madrid heeft net de afschaffing van de Catalaanse vertegenwoordiging in Brussel bevolen … Dit partijtje armworstelen kan enkel slecht eindigen. Als het tot een conflict komt, valt moeilijk in te zien hoe de EU haar strategie van de gekruiste armen kan blijven volhouden. Wat zich bij de ontmanteling van ex-Joegoslavië heeft afgespeeld kan zich heel goed opnieuw voordoen.

En als zich dat in België eens voordeed?

Zetten we dit even om naar de Belgische schaal, en beelden we ons in dat de N-VA en Vlaams Belang op grond van een absolute meerderheid in het Vlaams Parlement zich uitspreken voor de oprichting van een Vlaamse Republiek. Ook hier zou dat tegen de Belgische Grondwet ingaan, die bepaalt dat de koning het grondgebied ongeschonden moet bewaren.
Maar als het zijn onafhankelijkheid uitroept, zou Vlaanderen zich automatisch aan de grondwet der Belgen onttrekken. Het zou de facto een soevereine staat worden. Een soevereine staat die tegelijk bevrijd zou zijn van de internationale verplichtingen die het Koninkrijk België heeft aangegaan. Als een staat uiteenvalt dan geldt inderdaad het principe van de tabula rasa. Een zogenaamde ‘opvolgingsstaat’ is als een boreling, vrij van elk internationaal verdrag.

Carles Puigdement kan in alle legitimiteit handelen

Welke macht kan het Spaanse gerecht nog hebben over Carles Puigdemont, zodra er op democratische manier een Catalaanse Staat is uitgeroepen? Niets kan de betrokkene verhinderen een regering te vormen die volledig het beleid verzekert in die Staat, of die nu erkend wordt of niet.

François Perin was een bijzonder befaamde constitutionalist, en dit schreef hij in 1981:
Wat zou de Vlamingen in de weg staan om unilateraal hun onafhankelijkheid uit te roepen? Ze hebben alle instrumenten geschapen voor hun toekomstige legitimiteit. De Walen mogen zich dan wel Belg noemen, maar wie onder hen zou vechten (in eigenlijke zin: door deel te nemen in een burgeroorlog) voor het herstel van België, tegen de wil van de Vlamingen in? De vraag stellen is ze beantwoorden. Nooit zou Europa, noch de NAVO, België uiteen laten spatten, zegt men. Wat zouden ze dan wel kunnen ondernemen: de Marines laten ontschepen om ons met geweld te leren samenleven?

De netelige kwestie van de verdeling der staatsschuld

De enige uitweg in Spanje is nu de protagonisten aan tafel te zetten om te onderhandelen over alle facetten van de scheiding, en met name over de schuldverdeling. Het Verdrag van Wenen van 8 april 1983 betreffende goederen, archieven en schulden van de Staat stipuleert in zijn artikel 40 dat de verdeling op billijke gronden moet plaatshebben, rekening houdend met de activa die naar de opvolgingsstaat overgaan. Maar noch België, noch Spanje hebben dat Verdrag getekend. De onderhandeling zal hier dus niet door een welbepaalde internationale rechtsregel gedicteerd worden, maar door de politieke krachtsverhoudingen aan tafel. Dat zal de zaken alvast niet vergemakkelijken, maar de Spaanse autoriteiten hebben er geen enkel belang bij zich onverzettelijk te tonen en tijd te rekken. Het gaat tenslotte over het welzijn van de betrokken volkeren.

Bij het uiteenvallen van het Koninkrijk der Nederlanden in 1830, heeft men tien jaar nodig gehad om de schuldenkwestie te regelen. Het Verdrag van Londen van 19 april 1839, in zijn artikel 13, heeft het uitdrukkelijk over een schuldverdeling tussen ‘Rest-Nederland’ en het nieuwe onafhankelijke Koninkrijk België.
En de staatsschuld was in die tijd belachelijk klein, afgemeten aan het bruto binnenlands product. België stond bovendien niet sterk in de onderhandelingen met Nederland. Het dankte zijn bestaan enkel aan Franse militaire interventies – onder maarschalk Gérard – die het tegen Nederland beschermden. Antwerpen werd door de Fransen pas in 1832 bevrijd. Na 1839 zijn er natuurlijk veel zaken veranderd.

Als Vlaanderen tot secessie zou overgaan, dan zou de facto ‘Rest-België’ evengoed van het internationale toneel verwijderd kunnen worden. Herinneren we er even aan dat ‘rest-Joegoslavië’ – dat zijn hoofdstad nog altijd in Belgrado had, zoals voor de afscheiding van Slovenië, Kroatië en Bosnië – in de periode 1992-2000 door de UNO niet werd erkend als opvolgingsstaat van ‘Groot-Joegoslavië’.

Het is beter om in der minne te scheiden

Tsjechoslowakije was in staat dat te doen, terwijl het de zwakste partner was, Slovakije, die de scheiding vroeg. De fluwelen handschoen is altijd beter dan kogelgeratel! Maar kan Mariano Rajoy begrip opbrengen voor die boodschap?

Misschien is het nuttig om de woorden van een der vaders van de Europese constructie aan te halen, Jean Rey in 1947:  (…) overal waar in een unitaire staat een nationalistische beweging gist, zal hij na verloop van tijd onvermijdelijk kraken. (…) men doet er verstandig aan dit bijtijds in te zien!

* (nvdv) Er is vandaag een nog jongere episode: Spaans Grondwettelijk Hof blokkeert eedaflegging Puigdemont, tenzij hij terugkeert.

vertaling Marc Vanfraechem