Frank Schirrmacher: ‘De smartphone bedient ons’

Een grote oogst kon Magere Hein in 2013 binnenhalen. In februari van dat jaar overleed de linkse journalist Christian Semlers, een boegbeeld van mei ’68, begin juni ging de literatuurwetenschapper Walter Jens heen, op 23 juni de journalist en ‘homme des lettres’ Henning Ritter, zelf de zoon van een bekende filosoof, en op 27 november de ‘weemoedige conservatief’ Wolf Jobst Siedler.

Het geestelijke Duitsland ervoer afgelopen donderdag, 12 juni 2014, verbijsterd het overlijden van de amper 54-jarige Frank Schirrmacher, mede-uitgever van de eerbiedwaardige Frankfurter Allgemeine Zeitung (F.A.Z.), ten gevolge van een hartaanval. Schirrmacher gold als het grootste journalistieke genie van de Bondsrepubliek. Sinds hij in 1994 bevoegd werd voor het Feuilleton, de culturele katern, van de F.A.Z., bepaalde hij met zijn scherpe geest en briljante pen ‘die intellektuelle Agenda der jungen Berliner Republik’, zoals Die Zeit in haar ‘Nachruf’ (het mooie Duitse woord voor ‘in memoriam’) schrijft. Schirrmacher bloeide als journalist open vanaf de Duitse hereniging in 1990, toen Duitsland zich bevrijdde uit het keurslijf van de door de Koude Oorlog gedicteerde Zweistaatlichkeit en het wereldpublieke toneel betrad. Hoewel hij gevormd was als literatuurwetenschapper, ging Schirrmacher thema’s te lijf waar zijn studiegenoten van gruwden. Over de vergrijzing van de maatschappij bijvoorbeeld schreef hij het boek Das Methusalem-Komplott en over de teloorgang van de traditionele gezinsstructuren Minimum.

Internet

Gefascineerd was hij ook over de uitwerking van de digitalisering en het internet op de samenleving. Zes dagen voor zijn overlijden publiceerde hij nog een artikel over Jaron Lanier, de Amerikaanse informaticus, die in oktober de prestigieuze Friedenspreis des Deutschen Buchhandels overhandigd krijgt Schirrmacher stond in zijn laatste boek Ego kritisch stil bij het internet in dit digitale tijdperk, zoals ook blijkt uit de volgende zin in dat artikel: ‘Jeder weiß, wie man ein Smartphone bedient; die politische Frage lautet umgekehrt: wie man verhindert, dass man vom Smartphone bedient wird.’ (‘Iedereen weet hoe je een smartfone bedient; de politieke vraag luidt omgekeerd: hoe je verhindert dat je door de smartfone bediend wordt’).

‘Aanstootgever’

De F.A.Z. geldt als het vlaggenschip van het conservatief-liberale Duitsland, maar Schirrmacher oversteeg als ‘großer Geist’ het sektarische gewoel. Zelfs Neues Deutschland, dat zichzelf karakteriseert als ‘sozialistische Tageszeitung’, loofde Schirrmacher als ‘Antreiber wichtiger politischer Debatten’ (als iemand die de aanstoot gaf tot belangrijke politieke debatten). Nog mooier is dat diezelfde krant hem een ‘Ausnahmejournalist’ noemt, waarbij de letterlijke vertaling ‘uitzonderlijk journalist’ te kort schiet.