Frankrijk in de voetsporen van China?

‘O’ is een echte achternaam in Frankrijk. Denk dus bij Cédric O niet meteen aan een crimineel: de man is staatssecretaris van Digitale Zaken, een belangrijke post in de Start-up Nation van president Macron. Deze O kwam eerder dit jaar slecht in het nieuws omdat hij pleitte voor een ‘raad van toezicht voor journalisten,’ een ideetje van de grote roerganger, en iets dat eerder alleen onder het Vichyregime bestond. As we speak is O weer in het nieuws, met een grootschalig systeem van identiteitscontrole in de openbare ruimte via gezichtsherkenning, onder de fantasieloze naam ‘Alicem.’

The Great Firewall

Frankrijk loopt daarmee vooruit op de rest van Europa, maar China is al enige tijd zover.

Wie daar door het rode licht oversteekt, kan een bon tegemoet zien zonder dat er een agent aan te pas is gekomen. Niet alleen dat, er komen minpunten op zijn sociale dossier. Teveel minpunten leveren sancties op. Je kunt dan bijvoorbeeld geen vlieg- of treinticket meer kopen, of een lening bij de bank krijgen.

De verstikkende controle van de Chinese overheid beperkt zich niet tot de openbare ruimte. Iedere site die één van de 800 miljoen surfende Chinezen bezoekt, wordt geregistreerd en zo nodig in zijn dossier opgeslagen, net als alle chatberichten, alle aankopen per internet, enzovoort. China zit al achter een muur – The Great Firewall – die grote delen van het internet tegenhoudt. De totalitaire staat dekt zich aan alle kanten in.

Ethnic profiling

De vraag is nu, treedt Frankrijk in de voetsporen van China? En wat is er eigenlijk mis met dat systeem van gezichtsherkenning op straat en in openbare ruimtes als je toch niks te verbergen hebt?

Om te beginnen dit: China heeft zijn voortrekkersrol op het gebied van geavanceerde technieken van gezichtsherkenning opgebouwd door eerst te experimenteren met het uit een menigte plukken van mensen met bepaalde etnische kenmerken: in dit geval de islamitische Oeigoeren van West-China, door de overheid beschouwd als terroristen. Allemaal. Zij zitten inmiddels voor een flink deel in concentratiekampen waar ze dwangarbeid verrichten.

Dat deed me deed denken aan de argumenten waarmee minister van BiZa Castaner, de baas van staatssecretaris O, de invoering van het video-herkenningssysteem in de Assemblée verdedigde: ‘Bij de terreuraanslag in Lyon (in mei van dit jaar) konden we de dader identificeren via bewakingscamera’s. De aanslag vond ’s middags plaats en hij werd de volgende dag gearresteerd. Dertig rechercheurs hadden beeld voor beeld het hele netwerk bekeken, om te weten te komen waar hij heen was gegaan. Met het nieuwe systeem zouden we dat binnen een kwartier hebben geweten.’

Misschien ben ik te cynisch, maar dan ik denk meteen: wat maakt die halve dag in vredesnaam uit?

(Gebrek aan) protest

Wie niets te verbergen heeft, zou het ook geen probleem moeten vinden dat contant geld afgeschaft gaat worden, zodat de overheid van elke cent die u uitgeeft weet waaraan dat is. En dus nooit meer een cent belasting zal mislopen…

En dat de Europese Unie een chip in uw auto wil. Straks rijdt u geen meter meer zonder dat wordt vastgelegd waarheen, hoe hard en hoe laat. En zeg niet ‘ik was het niet maar die en die’ want uw gezicht zal worden geregistreerd en herkend achter het stuur, door camera’s boven de weg.

Er is in het Westen meer ruimte dan in China voor protest tegen dit soort projecten, die op zijn minst op gespannen voet staan met de heersende privacy-wetgeving. Toch verbaast het me hoe bescheiden de weerstand in Frankrijk is tegen de voorgenomen alom tegenwoordige elektronische gelaatsherkenning. Premier Rutte zou met zoiets niet zo makkelijk wegkomen, maar die geniet dan ook geen absolute meerderheid in het parlement. Integendeel.

Misschien mag ik ook even opmerken dat in de door Fransen algemeen als achterlijk beschouwde Verenigde Staten het verzet tegen gelaatsherkenning door camera’s op straat aanzienlijk heftiger is. Er zijn zelfs steden die het systeem helemaal hebben verboden, zoals San Francisco…

Heilige huisje van de globalisering

De Nederlandse premier is trouwens een baken van democratie vergeleken bij Macron. De zogeheten liberale politiek van de Franse president is allerminst liberaal, in de zin van vrij. Althans, voor het grootste deel van het volk, dat niet over middelen beschikt om zich aan de controle of dwangmaatregelen van de overheid te onttrekken.

Macron spreekt zelf liever over ‘progressisme,’ een vorm van vooruitgangsdenken. Mij lijkt de beste uitdrukking ‘ultra-centrisme.’ Of misschien is ‘elitair populisme’ beter op zijn plaats. Mondialisering, digitalisering en economische bloei zijn heilig verklaard in de kerk van progressisme, die weinig menselijkheid kent. Hoeveel er ook valt aan te merken op de voorgangers van Macron, van menselijkheid hadden ze stuk voor stuk aanzienlijk meer in huis dan hij.

Kijk hoe de president het volk toespreekt: op rustige maar vermanende toon, als een vader zijn weerbarstige koters. In toespraken tot een meer verheven publiek spreekt hij graag over het ‘refractaire’ of achterlijke deel van de Franse bevolking, dat maar niet meewil in de vooruitgang… Het volk loopt als een lastig kind de elite in de weg, dat is de tendens, zowel in Frankrijk als in Engeland. Je moet het vooral nergens voor laten kiezen, daar zijn ze te dom voor.

Die bovenklasse bestaat vooral uit de über-gemondialiseerden van minimaal een behoorlijke welstand die het klimaat bovenaan de agenda hebben, de EU en de euro geweldig vinden, grenzen en nationaliteit het liefst zouden afschaffen, en de brexit verfoeien. Niet om sociale idealen, maar om economische. Wie hoor je nog tegen brexit pleiten met andere dan economische argumenten?

Het dubieuze midden

Het is opmerkelijk en druist tegen de algemene perceptie in, dat juist de politiek van het midden – het liberale centrisme van Macron – een uitgesproken antidemocratisch karakter heeft. Dat is niet mijn fantasie, lees de Causeur, of de New York Times. In laatstgenoemd artikel heeft de Amerikaanse politiek econoom David Adler wereldwijde studies geëxtrapoleerd naar hoe burgers over democratie denken, afgezet tegen hun positie op het politieke spectrum.

De communis opinio is dat extremen ter linker- en rechterzijde het minste respect hebben voor democratie, maar dat blijkt niet te kloppen. Zowel in de Verenigde Staten als in tal van Europese landen is het vooral het politieke centrum dat geen boodschap heeft aan zaken als free and fair elections. Uit wantrouwen tegen de keuzes van het volk, dat staat niet in het artikel, maar kan ik u verzekeren.

Nog verrassender is dit: het politieke midden blijkt mensenrechten minder belangrijk te vinden en meer behoefte te hebben aan ‘een sterke leider.’

Adler besluit zijn artikel met de kanttekening dat autoritaire leiders in de derde wereld meestal door het politieke en sociale centrum zijn gekozen, zoals in Venezuela, Brazilië en Indonesië. Gaan landen als Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten ook die kant op? Het staat vast dat President Macron door het politieke midden werd gekozen, het welgestelde politieke midden om precies te zijn. Er ging toen een zucht van verlichting door Europa: Emmanuel Macron, de ridder op het witte paard, had de democratie weten te redden uit de klauwen van extreemrechts.

De Franse democratie in het gedrang

Macron als redder van de democratie? Het beeld is aardig gebarsten. Door eindeloos protest van een flink deel van de bevolking en meer nog door het optreden van de ordediensten tegen dit protest. Maar vooral ook omdat de president met zijn absolute meerderheid in de Assemblée de ene antidemocratische wet na de andere erdoor heeft gejaagd.

Eerst wetten die onder verschillende dekmantels de vrijheid van meningsuiting hebben ingeperkt – vooral op internet, zoals die tegen fake news en de meest recente tegen hate speech – en onlangs nog een wet die lokale overheden de mogelijkheid biedt op uiterst vage gronden burgerdemonstraties te verbieden. Zogenaamd ingevoerd om ‘casseurs’ aan te pakken, de vernielzuchtige relschoppers uit de banlieues die de demonstraties van de gele hesjes zo’n gewelddadig karakter hadden gegeven. Het algemene vermoeden is dat de politie hen daartoe de ruimte gaf in opdracht van minister Castaner, teneinde de volksbeweging in een kwaad daglicht te stellen.

De mens zal altijd weer iets vinden om te ontsnappen aan een overmaat van controle.

Sommige opstandige bewoners van Hongkong lopen rond met een hoofdband, waaraan een soort selfie-stick is bevestigd. Daar zit geen mobiel of camera op, maar een miniscule, ultrasterke projector, die een foto van een ander gezicht op het gezicht van de drager projecteert. Iedere Chinees die dit in China zelf probeert, belandt vast en zeker achter de tralies. Maar voor hen heeft een Chinese wetenschapper in de VS ook al iets bedacht: infrarood licht dat van onder de klep van een petje op je gezicht schijnt, en daarmee op onopvallende wijze gezichtsherkenning door camera’s bijkans onmogelijk maakt.

Ik wed dat zulke petjes in Frankrijk nog gretig aftrek gaan vinden…