Franse toestanden in België

In een Ipsos-document, een onderzoek in 23 landen, zie  ik dat België in een bepaald vak primus van de klas is. Achtenzestig Belgen op honderd antwoordden met ‘ja’ op de vraag: ‘Denkt u dat religie in de wereld meer kwaad doet dan goed?’ Daarmee laten we de rest van de leerlingen een eind achter ons.
Nu kun je twijfels hebben bij zulke enquêtes, want er waren alles samen 17.401 ondervraagden, tussen de 16 en 64 jaar, en als we 17.401 door 23 delen, hebben we afgerond 757 geënquêteerden per land. Hopelijk ondervroeg ter wille van de foutenmarge Ipsos een wat ruimere groep in Indië met zijn miljard jonge inwoners, dan in België met zijn kleine bevolking waarvan bovendien een groot deel boven de leeftijdsgrens zit.
Naar mijn mening kon bijvoorbeeld niet gevraagd worden, en ik zou nog veel mensen uit mijn omgeving kunnen noemen die in hetzelfde geval verkeren, maar een neutrale steekproef wil ik dat niet noemen.
Overigens had ik die vraag hoogstens aarzelend kunnen beantwoorden want er zijn godsdiensten en godsdiensten. Maar de meeste Belgen antwoordden dus ofwel volmondig, ofwel enigszins gekwalificeerd met ‘ja’, en dat mishaagt mij niet.

Blijft de vraag: kunnen mensen wel zonder godsdienst? U en ik allicht wel, maar dat stelt weinig voor. Tenzij ik hen slecht begrepen heb, leerden de jezuïeten mij destijds dat godsdienst een noodzakelijk middel was om de maatschappij te ordenen, en daar is misschien iets van aan. Natuurlijk, nu paus Franciscus – zelf een jezuïet – in een moment van dwaasheid de hel heeft afgeschaft, zal dit argument veel van zijn overredingskracht verliezen.

Op een andere vraag – of godsdienst henzelf als persoon definieerde – behaalden de Belgen ook een flink resultaat. Ze eindigden op een eervolle vijfdelaatste plaats. Het was hier namelijk een wedstrijd om ter laatst.
Maar Frankrijk, nochtans la fille aînée de l’église, eindigde vierdelaatste. Als verklaring hiervoor zouden we misschien kunnen denken aan de deconstructivisten en aan de postmoderne filosofie waarin tegelijk alles waar is, en niets nog waar. Maar Groot-Brittannië,  Zweden en Japan deden nog slechter – of beter? – en ik weet niet of de Franse filosofie daar even sterk is doorgedrongen.

Nee, de mot zat er al langer in bij onze zuiderburen. En hun ongeloof betrof niet alleen hun god, maar zelfs hun politiek personeel, hun gazetten enzovoort. Ze hadden daar geen Quartier Latin-filosofen voor nodig, getuige de klacht die Heinrich Heine – die in Parijs woonde – honderd zesentachtig jaar geleden uitte:

En niet enkel het geloof in personen is hier de bodem ingeslagen, maar ook het geloof aan alles wat er bestaat. Ja, in de meeste gevallen wordt er niet eens meer getwijfeld – twijfel op zich stelt immers een geloof voorop. Hier zijn geen atheïsten. Voor Onze-Lieve-Heer heeft men zelfs niet zoveel achting overgehouden, dat men zich de moeite zou getroosten hem te verloochenen. De oude religie is grondig dood, ze is al in staat van ontbinding. »De meerderheid van de Fransen«* wil van dat lijk niets meer weten en houdt een zakdoek voor de neus als het katholicisme ter sprake komt. Evenzo dood is de oude moraal, of liever, ze is enkel nog een spook dat zelfs ‘s nachts niet meer verschijnt.

Aber nicht bloß der Glaube an Personen ist hier vernichtet, sondern auch der Glaube an alles, was existiert. Ja, in den meisten Fällen zweifelt man nicht einmal; denn der Zweifel selbst setzt ja einen Glauben voraus. Es gibt hier keine Atheisten; man hat für den lieben Gott nicht einmal so viel Achtung übrig, daß man sich die Mühe gäbe, ihn zu leugnen. Die alte Religion ist gründlich tot, sie ist bereits in Verwesung übergegangen, »die Mehrheit der Franzosen« will von diesem Leichnam nichts mehr wissen und hält das Schnupftuch vor der Nase, wenn vom Katholizismus die Rede ist. Die alte Moral ist ebenfalls tot, oder vielmehr, sie ist nur noch ein Gespenst, das nicht einmal des Nachts erscheint.

Französische Zustände
Artikel IX (1832)

_________

* Er waren toen ook al enquêtes, en die guillemets duidden meen ik op een bepaalde scepsis bij Heine.