Ga niet naar Frankrijk: de pensioenen worden hervormd

Voor een keer ga ik president Macron gelijk geven. Nou ja, ook weer niet helemaal… Het gaat om zijn voorgenomen hervorming van het pensioenstelsel. Altijd al een riskante onderneming voor Franse presidenten. Chirac probeerde het in 1995, waarop de grootste sociale onrust uitbrak sinds 1968. Voor Sarkozy was het de voornaamste reden om niet herkozen te raken.

Maar wat Macron zich voorneemt, gebeurt doorgaans ook. Er bestaat op dit moment geen noemenswaardige politieke oppositie in Frankrijk, en dat zal tenminste tot de volgende parlementsverkiezingen zo blijven. De enige oppositie is die op straat, en daar trekt deze president zich heel weinig van aan.

Het Franse pensioenstelsel is een poudrière, een kruitvat

Sinds 5 december zijn de in Frankrijk nog altijd invloedrijke vakbonden weer eens in actie gekomen, vanwege die voorgenomen pensioenhervorming. Uit de zak van Sinterklaas kwamen een algemene staking en grootschalige demonstraties, nu eens niet van de Gele Hesjes – al zie je er veel tussen – maar wel van allerlei beroepsgroepen, vooral het personeel van scholen en spoorwegen. U weet straks waarom juist zij.

Het Franse pensioenstelsel mag gerust bizar heten. Fransen noemen het zelf een poudrière, een kruitvat.

De financiering ervan is uiterst hachelijk, pensioenfondsen en reserves zoals in Nederland kennen ze er nauwelijks. Net zo min als algemene regels voor pensioenen en pensioensleeftijd, maar ze hebben wel liefst 42 verschillende régimes spéciaux — aparte regelingen voor één bepaalde beroepsgroep of één categorie bedrijven, een soort CAO’s speciaal voor de retraite. Elk régime heeft zijn eigen caisse de retraite.

Bijvoorbeeld de half miljoen cheminots, werknemers van de spoorwegen, met voorsprong de meest bevoorrechte beroepsgroep van Frankrijk. Nog steeds een bolwerk van de PCF, de Parti Communiste Français.  Ze staken dan ook het vaakst: zo’n 150 keer in de afgelopen 18 jaar. De meer dan 60.000 werknemers van de RATP -het openbaar vervoer in groot Parijs — kunnen er ook wat van, zowel qua privileges als stakingsbereidheid.

Laat ik u over die privileges dit zeggen: een cheminot ontslaan zonder dat hij moedwillig een trein heeft laten ontsporen, is knap lastig. En zijn familie mag voor eeuwig gratis reizen… Om over hun pensioengerechtigde leeftijd nog maar te zwijgen. Daarover straks.

Macron wil in Frankrijk het Nederlands model introduceren

Voor wie bij het spoor werkt, wordt de hoogte van het pensioen berekend in functie van het salaris dat hij de laatste zes maanden verdiende, de andere jaren tellen niet mee. Uiteraard eindigt men doorgaans met een hoger salaris dan waarmee men is begonnen, zeker bij top-werkgevers als de SNCF en de RATP. Vandaar dat deze pensioenen vaak riant zijn. Dezelfde regel geldt voor leraren, die een pensioen genieten van gemiddeld 2.600 euro bruto per maand, tegen het Franse gemiddelde van 1.400 per maand.

Macron wil van die 42 verschillende systemen af en in Frankrijk het Nederlandse model van grote pensioenfondsen introduceren. Er zal een systeem komen dat voor iedereen gelijk is, een puntensysteem, waarin alleen gewerkte kwartalen punten opleveren. Het aantal punten waarmee je werkzame leven wordt afgesloten, bepaalt de hoogte van je pensioen. Genoemde groepen zouden er in dit nieuwe regime behoorlijk op achteruit kunnen gaan…

Alleen al wijzen naar het pensioen bij de spoorwegen en het Parijse openbaar vervoer volstaat normaal om verlammende en langdurige stakingen uit te lokken. Nu Macron het hele systeem op de schop wil gooien, is het einde van de acties zeker niet in zicht. Vaste strategie – voor zover je het een strategie kunt noemen – van deze president en zijn ministers is om al voor de stakingen of acties überhaupt zijn begonnen de pers te vertellen dat er hoe dan ook niks aan het beleid zal veranderen. U begrijpt nu waarom op dit moment vooral de treinen en Parijse metro niet rijden, en scholen voor twee derde zijn gesloten.

Gaan de boeren erop vooruit?

Er bestaan ook groepen die erop vooruit zullen gaan in het nieuwe systeem. Zoals de half miljoen landbouwers van Frankrijk. Ze verdienen bitter weinig, vooral omdat grote supermarktketens krankzinnig lage prijzen afdwingen én in goedkopere landen inkopen, maar ook omdat de staat ze niet meer mag subsidiëren van de EU. Tenslotte hebben ze net als Nederlandse landbouwers te lijden van een streberig milieubeleid, dat in Frankrijk van Macron zelf komt. Hun pensioensysteem is simpel: als ze werken, bouwen ze pensioen op, bovenop het minimum van ruim 400 euro dat de staat garandeert aan alle gepensioneerden.

Een mannelijke landbouwer in retraite heeft nu gemiddeld 780 euro per maand te besteden, voor vrouwen is dat 580 euro. In Frankrijk pleegt iedere twee dagen een landbouwer zelfmoord. Bijna de helft daarvan is ouder dan 65.

Geen wonder zou je bijna denken…

De landbouwers waren recent nog aan het demonstreren tegen genoemde aanslagen op hun toch al zo dunne portemonnee, maar geven deze keer niet thuis bij de demonstraties. Zij hebben profijt van een andere hervorming die Macron heeft voorgesteld: een door de staat gegarandeerde bodem van 1000 euro onder het pensioen.

Een flinke adder onder het gras

De president en politici om hem heen doen deze dagen niets anders dan dat bedrag van 1000 euro op de televisie rond te bazuinen, om de onrust te bezweren en zichzelf op de borst te slaan. Maar er zit daar een flinke adder onder het gras waar je ze nauwelijks over hoort.

Deze bodem is immers niet hard, zoals de AOW (de Algemene Ouderdomswet (AOW) regelt in Nederland het verplichte, collectieve ouderdomspensioen dat als algemene basis dient voor Nederlandse ouderdomspensioenen — red.); hij geldt alleen voor mensen met een ‘carrière complète’, zoals ze dat hier noemen. Je moet minimaal 43 jaar lang hebben gewerkt. Anders krijg je minder en zit je zo weer onder de 1000 euro.

Dat wordt vuurwerk midden december

Over Nederland gesproken, als ik mensen hier vertel dat mijn AOW-leeftijd inmiddels is vastgesteld in de buurt van 67 jaar, word ik aangestaard met een verbijstering die al snel omslaat in innig medeleven… Waar Chirac en Sarkozy vooral het schip mee zijn ingegaan, is dat ze de pensioengerechtigde leeftijd wilden verhogen, respectievelijk tot 62 en 63. Macron wil er nu 64 van maken, dat gaat nog vuurwerk geven op straat midden december…

Eerdergenoemde cheminots zijn het meeste verwend. Tot 2016 mocht zogeheten ‘rijdend’ spoorwegpersoneel met 50 jaar (!) met vol pensioen weg. Als ze aan een bureau werkten, was dat 55. Dit is ontstaan in de tijd dat op een trein werken een riskant en uiterst ongezond beroep was, omdat die treinen op kolen werden gestookt… Vanaf 2017 wordt die minimum leeftijd om met pensioen te gaan elk jaar met vier maanden verhoogd, werd destijds afgesproken, om uiteindelijk uit te komen op respectievelijk 52 jaar en 57 jaar.

Ik geloof niet dat de regering van Macron al heeft laten weten hoe ze die 64 jaar gaan inbrengen bij deze groep…

Politie en leger blijven buiten schot

Er is één sector die helemaal buiten schot blijft in dit verhaal. Omdat de president hem nodig heeft om eventuele onlusten de kop in te drukken. Dat zijn de verschillende onderdelen van politie en gendarme, en het leger. Een oude bekende is daar het hoofd van: minister van Binnenlandse Zaken Christophe Castaner.

Hij liet de avond voor de aangekondigde algemene staking van zich horen, door per bode een brief te sturen naar de politievakbonden, waarin hij ze ervan verzekert dat hun speciale pensioenrechten gewaarborgd blijven, wat er verder ook wordt hervormd. De minister wilde ze dat even laten weten, voor ze de straat op moesten om de orde te handhaven onder het stakende deel van de bevolking.

Op die straat komen ze bijvoorbeeld weer tegenover de brandweerlieden te staan, die ook onder Castaner vallen, maar een dergelijke garantie niet kregen.

Daar schiet hij zeker niks mee op…