Globalisering in quarantaine?

Weet u nog dat er een paar maanden geleden in verschillende landen gebrek was aan beademingsmachines? Studenten werktuigbouwkunde in Delft haalden het nieuws omdat ze zelf zo’n apparaat hadden geconstrueerd van bestaande onderdelen. Het project was zo veelbelovend dat Engeland er meteen duizend bestelde. Daar kon met geen mogelijkheid aan worden voldaan; de paar honderd die voor productie stonden gepland, waren bestemd voor Nederlandse ziekenhuizen.

Eén van die studenten demonstreerde half april voor het journaal een opengewerkt model. Het viel op dat hij van ieder onderdeel vertelde waar uit Nederland het vandaan kwam. ‘Deze condensator wordt in Venlo gemaakt,’ zei hij bijvoorbeeld. Alles kwam van binnen de grenzen, en daar was hij wat trots op. Voor mij een openbaring. Van studenten ben je gewend dat ze de globalisering juist omarmen: begrijpelijk voor zo’n bevoorrechte klasse. En dan is er eentje apetrots dat de onderdelen van zijn apparaat allemaal op eigen bodem zijn geproduceerd! Een jaar geleden was hij voor PVV-stemmer uitgemaakt. Nu niet meer, dankzij de pandemie.

Uitverkoop Franse bedrijven

Recent maakte president Macron zich kwaad op de Franse farmaceutische multinational Sanofi. Al lang niet meer zo Frans: tweederde van het bedrijf is in handen van buitenlandse institutionele en particuliere beleggers. Sanofi zoekt een vaccin tegen corona en had aangekondigd de eerste ladingen daarvan naar Amerika te zullen sturen. Een belangrijk deel van de research vindt daar plaats, gefinancierd door de Amerikaanse overheid en aandeelhouders. De president was razend. Volgens hem had het bedrijf in Frankrijk 150 miljoen belastingvoordeel ontvangen voor dezelfde research…

Toch heeft geen wereldleider globalisering hoger in het vaandel dan deze voormalige investment banker. Hij gaat vrolijk door met het afbreken van Frans protectionisme en zet het ene na het andere staatsbedrijf in de etalage. Vorig jaar werd La France des Jeux verkocht, met haar monopolie op kansspelen en online gokken. Recent ging het vliegveld van Bordeaux nog naar Chinese investeerders. Ook de Parijse vliegvelden wil Macron nu verkopen: drie stuks, met tien kleinere lokale vliegvelden verenigd in staatsbedrijf Groupe ADP-Aéroports de Paris. Een strategische en winstgevende onderneming. Al zal die winst tijdelijk wat lager uitpakken. Tegenstanders hebben die verkoop vertraagd. Men eiste er zelfs een referendum over. Door de epidemie is de transactie voorlopig in de ijskast beland.

In 2015, als minister van Economische Zaken, faciliteerde Macron de gedeeltelijke verkoop aan General Electric van technisch conglomeraat Alstom, het kroonjuweel van de Franse industrie. De Amerikaanse energiegigant beloofde als tegenprestatie 1000 arbeidsplaatsen te creëren in Frankrijk. Twee jaar later kwam het daar echter al op terug. Het stuurde bovendien zo’n 1000 Franse arbeiders naar huis. Ook deze deal gaf schandaal. Er werden vragen over gesteld in de Assemblée, processen over gevoerd en boeken over geschreven. Er zaten zelfs mensen voor in de gevangenis.

La French Tech

De industriële productie in Frankrijk daalde flink de afgelopen 15 jaar, terwijl hij in landen als Duitsland en Engeland juist steeg. Macron concentreert zich liever op de digitale markt. Frankrijk moet een ‘startup nation‘ worden onder het motto ‘La French Tech‘. Er moet een ‘ecosysteem van nieuwe digitale ondernemingen’ komen, als ‘dynamo van de grote steden’.

De coronacrisis blaast digitale ondernemers extra wind in de zeilen, maar maakt ook de afbraak van industriële productiecapaciteit meer voelbaar. President Trump zei vorige maand dat hij ‘essentiële en strategische productiecapaciteit’ terug wil halen naar eigen land, en ook de Franse Minister van Economische Zaken Bruno Le Maire hield daar een pleidooi voor: ‘We zijn bijvoorbeeld wat betreft de farmaceutische-, de auto- en de luchtvaartindustrie veel te afhankelijk geworden van andere landen’. Macron moet het daarmee eens zijn, anders was de minister al lang de laan uitgevlogen. Zo liggen de verhoudingen.

Groen sentiment

In hele en halve dictaturen als China en Rusland verandert er hoe dan ook weinig. In westerse democratieën zal de crisis echter meer economische daadkracht van de leiders vragen, in ruil voor meer invloed op de globale economie. De kiezer zal verwachten dat die invloed ook wordt aangewend om de nationale en sanitaire veiligheid mee te wegen in het beleid, en het afbreken van industriële productiecapaciteit niet meer voor lief nemen.

Zou de pandemie ‘peak globalisation‘ inluiden? Is het voorbij met wereldwijde productielijnen en supply chains? Met dat gezeul over zee en door de lucht met onderdelen en producten van waar ze het voordeligst worden geproduceerd naar waar ze nodig zijn? Ik denk van niet…

Ook de agrarische sector heeft strategische waarde, maar is tegenwoordig volledig uit de gratie bij de groen-linkse bewegingen van Europa. President Macron ziet hem als een economisch blok aan het been van zijn digitale ondernemersparadijs, en lift mee op dat groene sentiment met zijn ‘Transition Écologique‘, die voornamelijk bestaat uit hogere belastingen op alle vormen van energie. Dit raakt vooral de ruim 50% minder draagkrachtigen, en de boeren, van wie er gemiddeld om de dag eentje zelfmoord pleegt.

Meer EU?

We waren net zo’n beetje een liberale dystopie ingesukkeld, met bijna onbeperkte fysieke en economische bewegingsruimte, en vrijheid van keuze als hoogste goed, althans voor financieel draagkrachtigen. De president spreekt liever over een ‘nieuwe wereld’, waarin economische efficiency voorop staat en jongeren pas tellen als ze miljardair willen worden. Een wereld met aan de ene kant de ‘startuppeurs‘, en aan de andere ‘les gens qui ne sont rien‘, de mensen die niks zijn.

Niet alleen de ‘non-valeurs’ met hun Gele Vesten, maar ook de democratie zelf kunnen lastige obstakels zijn in deze ultraliberale wereld. Een harde groene vuist en nog harder politiegeweld tegen wie het waagt te protesteren, doen wonderen. En nu wordt ook de epidemie ingezet. President Macron wachtte daarvoor het einde van de crisis niet eens af. Vorige week ging hij vast vol op het orgel over meer EU en meer milieu: ‘We moeten prioriteit geven aan een Europa van de gezondheid, aan een budgettaire en ecologische transitie, en aan een soevereine Europese economie’. Wat ‘een Europa van de gezondheid’ mag betekenen, is een raadsel, maar tussen de regels door hoor ik dit: Ieder tekort van de EU lossen we op met meer EU. Dat zal Belgen bekend in de oren klinken…

Tweede termijn voor Macron?

Fransen lieten zich met hun strenge confinement verbluffend makkelijk veel meer fysieke vrijheden en andere fundamentele mensenrechten afnemen dan andere Europeanen, in ruil voor een onzekere sanitaire veiligheid. De vraag is of ze de reeks blunders van deze regering tijdens de crisis net zo makkelijk zullen vergeten. Het eindeloze gezeur over en gebrek aan mondkapjes, de vorige minister van Gezondheidszorg die eind januari nog zei dat er niks te vrezen was omdat corona niet van mens op mens kon overgaan, het tegen wetenschappelijk advies in door laten gaan van de gemeenteraadsverkiezingen, enzovoort. En misschien gaat men zich ook ooit afvragen in hoeverre een comfortabel rond de wereld toerende übergemondialiseerde bovenlaag heeft bijgedragen aan de verspreiding van het virus en de ernst van de pandemie.

De coronacrisis lijkt Macron van een paar acute problemen afgeholpen te hebben, zoals de Gele Vesten en de pensioenperikelen, maar hij krijgt er een economische crisis voor terug. Toch bindt hij geen millimeter in wat betreft zijn obsessie voor de klimaatakkoorden en zijn fantasieën over een soeverein Europa. Zijn tweede termijn hangt vooral af van het (on)vermogen van de oppositie om met een geloofwaardige tegenkandidaat te komen. Intussen zijn de Gele Vesten alweer gesignaleerd en daalde de populariteit van de president vorige maand zeven punten naar 35%. De populaire premier Edouard Philippe staat met 46% al een tijdje flink hoger. Die lijkt dus op weg naar de uitgang.