Politicoloog Carl Devos signaleerde vorige week op X dat universiteiten 350 miljoen euro mislopen, omdat de Vlaamse regering haar verplichtingen niet nakomt. De Vlaamse universiteiten sloten 2022 voor het eerst af met verlies. Volgens Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) is een grondige herziening van het financieringsmodel aan de orde, maar de Vlaamse Interuniversitaire Raad is daar niet happig op. De minister heeft nochtans een punt.

Vroeger was een universitair diploma een garantie op een goedbetaalde job, een betrouwbaar pad naar een plekje bij de elite van de natie. Na de Tweede Wereldoorlog is het aantal universiteitsstudenten geëxplodeerd. Naarmate meer universitair afgestudeerden op de arbeidsmarkt kwamen, namen ook de eisen van werkgevers toe. Gaandeweg werd een universitair diploma een minimale vereiste voor toegang tot een gemiddeld kantoorbaantje met een gemiddeld salaris. Je kan met één salaris geen gezin meer onderhouden.

Tot de jaren ’70 was dat nochtans de norm. Door de gevolgen van de seksuele revolutie, waardoor plots veel meer vrouwen kandideerden voor dezelfde plaatsen, stagneerden de lonen terwijl de koopkracht daalde. De competitie voor een zelfde aantal plaatsen aan de top van de maatschappij nam sterk toe.

Studierichtingen

Niet alleen het aantal afgestudeerden explodeerde, ook het aantal studierichtingen steeg. Universiteiten werden diplomafabriekjes. De oorspronkelijke missie van een universiteit is via onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, zoeken naar de waarheid. Die vlag dekt vaak niet meer de lading.

Vandaag lijken universiteiten meer op kerken, waar studenten niet meer geleerd wordt hoe ze moeten nadenken, maar vooral wat ze moeten denken. De wetenschappelijke methode en peer reviews moeten wijken voor dogma’s en politieke correctheid. Ze leveren afgestudeerden af die bijgevolg almaar dogmatischer en dus dommer zijn.

Vrije meningsuiting

In de Verenigde Staten worden initiatieven genomen om de vrije meningsuiting aan de universiteit te beschermen. Elke student kan op voorhand rankings opzoeken en checken hoe de universiteit scoort op dit fundamentele criterium.

Zonder vrije meningsuiting gekoppeld aan academische vrijheid kan geen kwaliteitsvol academisch onderzoek plaatsvinden. Universiteiten spelen daarom in onze maatschappij een belangrijke rol, op voorwaarde dat die academische kwaliteit en neutraliteit overeind blijven. Als dat manifest niet het geval is, verdienen ze dan nog om verder met belastinggeld gefinancierd te worden?

Belgische universiteiten blijven vaak onverstoorbaar verder denderen op het marxistische pad van het politiek-correcte kritisch bewustzijn. Ze zijn vaak doordrongen van postmoderne pseudowetenschap als de critical race theory. Universiteiten in het Westen lijken soms gekaapt door  een totalitaire, zeer onverdraagzame woke-ideologie. Die studenten leert hoe vreselijk, koloniaal, corrupt en racistisch het Westen en zijn geschiedenis is.

Vandaar de opkomst van allerhande semi-religieuze studierichtingen die weinig met wetenschap en veel met dogma en ideologie te maken hebben. Meningen zijn uiteraard vrij, maar is het verdedigbaar daar belastinggeld tegenaan te blijven gooien?

Overheid

Onze obese overheid kampt tegelijk met structurele tekorten. Die gaan er niet beter op worden met de pensioenlast en de vergrijzing die op ons afstormen. We gaan naar pijnlijke, diepgaande saneringen. Het is gepast om de vraag te stellen of een zeer groot aantal studenten die vandaag aan onze universiteiten rondlopen daar wel thuishoren?

Wat is de missie van onze universiteiten? Horen die niet te streven naar uitmuntendheid? En als dat zo is, hoe valt dat dan te rijmen met het woke streven naar ‘diversiteit, inclusie en gelijkheid’ als argument om meritocratie af te wijzen?Om anti-blanke racisme te vermommen als positieve discriminatie? Kan je nog van een universiteit spreken als die openlijk streeft naar gelijke uitkomsten en ‘social justice’ in plaats van het onbevooroordeeld zoeken naar waarheid?

Discriminatie

Hoe leg je uit dat universiteiten openlijk (blanke) mannen discrimineren, terwijl die ondertussen een aantoonbare achterstand hebben opgelopen ten opzichte van vrouwen? Voor elke 100 afgestudeerde vrouwelijke masters zijn er 70 mannen af met een masterdiploma. Dat leidt tot belangrijke maatschappelijke scheeftrekkingen en sociologische nadelen, ook voor vrouwen.

De kloof tussen de geslachten is nu groter dan 60 jaar geleden, én omgekeerd. Die onaanvaardbare genderkloof was 60 jaar geleden het signaal voor een grootscheepse inhaaloperatie met allerhande maatregelen om de toegang van vrouwen tot hoger onderwijs te faciliteren. Vandaag hebben we weer zo’n operatie nodig. Maar een vanaf de lagere school, en deze keer gericht op jongens. Maar dat gebeurt niet. Er is vandaag zelfs sprake van ‘positieve discriminatie’ die de achterstand van mannen nog verder vergroot. Hoe wereldvreemd is zulk beleid, bezeten door ideologische verblinding en gedateerde dogma’s.

Overproductie

Tot slot: wat is het effect van de overproductie van universitair afgestudeerden? Peter Turchin, emeritus-hoogleraar aan de Universiteit van Connecticut beschrijft in Eindtijd – De nieuwe klassenstrijd en het pad van politieke instabiliteit het effect van zulke overproductie. In 2010 voorspelde Turchin dat de VS zich in een spiraal van sociale desintegratie bevinden die in 2020 zou leiden tot de ineenstorting van de politieke orde. De bestorming van het Capitool in 2021 gaf aan hoe juist zijn voorspelling was.

Uit zijn historische analyse blijkt dat periodes van welvaart en stabiliteit overgaan in periodes van opstand en zelfs maatschappelijke ineenstorting. Turchin onderzocht hoe dat kwam en stelde vast dat die pre-crisisperiodes van instabiliteit telkens voorafgegaan werden door de overproductie van elites. Daardoor ontstaan broeihaarden van ressentiment, waardoor de spanningen in de maatschappij toenemen. Dat leidt uiteindelijk tot revolutie of ineenstorting.

Stoelendans

Om uit te leggen hoe dit werkt hanteert Turchin de metafoor van de stoelendans. Het aantal topfuncties in de maatschappij blijft uiteindelijk vrij constant. Als er te veel afgestudeerden zijn voor een relatief beperkt aantal plaatsen, dan ontaardt dat in chaos. Want stel je voor dat er bij een stoelendans 6 stoelen zijn en geen 7 kandidaten maar 70. Zodra de muziek stopt, ontstaat chaos en geweld.

André Leysen schreef ooit dat crisissen uitdagingen zijn. De vraag van de VLIR naar nog meer geld voor het hoger onderwijs is een goed moment om een diepgaand debat te voeren over de taak en de rol van het hoger onderwijs en over de specifieke opdracht van onze universiteiten. Misschien is minder maar beter onderwijs én focus op de kerntaken een betere oplossing dan grotere budgetten.