Grondwettelijk Hof kan francofone subsidiesluipweg niet sluiten

In een federale staat worden de centrale overheid en de deelstaten geacht de grondwettelijke spelregels na te leven. Dat blijkt overal aardig te lukken – maar niet in België. Hier kan de Franse Gemeenschap de grondwet naast zich neerleggen en ongeremd en ongestraft Franstalige verenigingen in Vlaanderen subsidiëren.

Strikt gezien hebben de drie gemeenschappen (de Vlaamse, de Franse en de Duitstalige), anders dan de drie gewesten (het Vlaamse, het Waalse en het Brusselse Hoofdstedelijke), geen eigen grondgebied. In de grondwet staat enkel dat hun wetgevende normen (decreten) ‘kracht van wet’ hebben in respectievelijk het Nederlandse, het Franse en het Duitse taalgebied.

Die grondwettelijke regel belette en belet de Franse Gemeenschap niet om buiten de grenzen van haar bevoegdheidsgebied te treden en subsidies te geven aan Franstalige verenigingen in gemeenten die tot het Nederlandse taalgebied en dus Vlaanderen behoren.

Sinds de jaren 80

Of het ooit onderzocht is, is ons niet bekend, maar we mogen aannemen dat de illegale subsidiëring al in de jaren 1980, zo al niet in de jaren 1970 is begonnen. Het heeft hoe dan ook tot 1995 geduurd voor de praktijk ruime bekendheid kreeg, toen de Vlaamse CVP-SP-regering-Van den Brande IV (1995-1999) in het kader van haar assertief Vlaamse Rand-beleid ermee naar het Grondwettelijk Hof trok.

Ze vroeg en verkreeg de vernietiging van een  zogenaamde basisallocatie van 10,5 miljoen frank (262.500 euro) in het decreet van de Franse Gemeenschap over haar begroting van 1995. Het geld was volgens het begrotingsdecreet bestemd om Franstalige verenigingen in de Vlaamse faciliteitengemeenten te steunen.

Krijtlijnen

In zijn vernietigingsarrest van 3 oktober 1996 trok het Arbitragehof duidelijke krijtlijnen voor de uitoefening van de culturele bevoegdheid door de Gemeenschappen. Ze mogen initiatieven nemen om de cultuur te bevorderen en eenieders recht op culturele ontplooiing te verwezenlijken, maar moeten daarbij de grondwettelijke exclusieve territoriale bevoegdheidsverdeling in acht nemen.

Op grond daarvan vernietigde het Arbitragehof de basisallocatie van 10,5 miljoen frank. Het geld was immers niet bedoeld om de cultuur te bevorderen, maar om de Franstalige minderheid in de Vlaamse faciliteitengemeenten te beschermen – en daar is de Franse Gemeenschap niet bevoegd voor.

De Franse Gemeenschap vond snel een ‘oplossing’ voor haar ‘probleem’: ze paste het begrotingsdecreet aan en ‘verdronk’ de steun aan Franstalige verenigingen in de Vlaamse faciliteitengemeenten in het ruimere krediet voor ‘informatie, bevordering en luister van de Franse taal en cultuur en van de Franse Gemeenschap’.

Maar de rechters van het Arbitragehof lieten zich niet om te tuin leiden en vernietigden ook die begrotingsaanpassing.

RTBF

Het leek erop dat er na het laatste vernietigingsarrest een einde was gekomen aan de ongrondwettige subsidiëring. Tot vorig jaar aan het licht kwam dat de subsidiestroom is blijven vloeien. Het was de Franstalige openbare omroep RTBF die op 10 mei 2023 in een uitvoerig artikel op zijn website de sluipweg blootlegde waarlangs de Franse Gemeenschap de francofonie in Vlaanderen financieel steunt.

Die sluipweg loopt over Parijs. Daar bevindt zich de zetel van de Assemblée parlementaire de la francophonie (APF), een organisatie die de belangen en de verzuchtingen behartigt van de Franstaligen en van hun parlementen overal ter wereld, dus ook in België.

De vork zit zo in de steel:

1. Het Parlement van de Franse Gemeenschap kent zichzelf met het begrotingsdecreet elk jaar een werkingsdotatie toe (vorig jaar 37 miljoen euro).
2. Uit die werkingsdotatie geeft het Parlement van de Franse Gemeenschap elk jaar een (uiteraard kleinere) dotatie aan de APF.
3. De APF stort die dotatie door aan PointCulture, een Belgische vzw die de Franstalige cultuur in Wallonië en Brussel ondersteunt en bevordert.
4. PointCulture verdeelt de dotatie in de vorm van subsidies aan Franstalige verenigingen in Vlaanderen.

471.000 euro

Volgens het RTBF-artikel is in 2023 op die manier 471.000 euro uitgekeerd aan 29 verenigingen of instellingen in Vlaanderen. Het grootste bedrag, 83.200 euro, ging naar de Bibliothèque Charles Bertin in Sint-Genesius-Rode, een van de zes Vlaamse faciliteitengemeenten rond Brussel. Action Fouronnaise in Voeren kreeg 76.853 euro. De vzw Association de Promotion de la Francophonie en Flandre ontving 27.000 euro. Kleinere sommen vloeiden naar Franstalige cultuurorganisaties in gemeenten van de Vlaamse Rand (onder meer Tervuren en Vilvoorde), maar ook naar de Cercle royal artistique & littéraire in Gent en de Club Richelieu in Knokke en in Oostende.

Na de onthulling door de RTBF schoot de Vlaamse regering-Jambon in actie. Ze kaartte de kwestie aan in het Overlegcomité, maar de Franse gemeenschapsregering had – zoals verwacht – geen oor voor de klacht. Daarom maakte de Vlaamse regering de zaak begin juli vorig jaar aanhangig bij het Grondwettelijk Hof.

‘Pak me dan, als je kan’

De openbare terechtzitting vond plaats op 15 mei. De Franse Gemeenschap gaf toe dat een deel van de werkingsdotatie van het parlement gebruikt wordt om Franstalige verenigingen in Vlaanderen te subsidiëren. Haar advocaat zei dat de Vlaamse regering zich niet te moeien heeft met de werkingsdotatie van het autonome Parlement van de Franse Gemeenschap. Hij wees er ook op, dat het Grondwettelijk Hof enkel wetten en decreten kan vernietigen, niet de werkingsdotatie van een parlement.

De advocaat van de Vlaamse regering maakte een haarscherpe analyse van de ‘creatieve’ manier waarop de Franse Gemeenschap via de werkingsdotatie van haar parlement de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof tracht te omzeilen. De Franstaligen lachen u uit in uw gezicht en spelen met u ‘Pak me dan, als je kan’, zei hij tot de rechters.

Niet bevoegd

Op 27 juni heeft het Grondwettelijk Hof uitspraak gedaan in de zaak. Tussen de regels van het juridisch zakelijk en bijgevolg ‘droog’ arrest, lezen wij dat de rechters de Franse Gemeenschap wel zouden willen, maar niet kunnen ‘pakken’. Uit het begrotingsdecreet kunnen zij niet afleiden dat het de bedoeling is om met de werkingsdotatie van het Parlement van de Franse Gemeenschap Franstalige verenigingen in Vlaanderen te financieren.

Die bedoeling blijkt weliswaar wel uit het artikel op de RTBF-website, stelt het Grondwettelijk Hof vast, maar dan nog vloeit ze niet voort uit de werkingsdotatie zelf, maar uit de toepassing die van de werkingsdotatie gemaakt wordt. Over een mogelijke ongrondwettigheid van de door de Vlaamse regering aangevochten werkingsdotatie kunnen wij oordelen, maar wij zijn niet bevoegd om te oordelen over een mogelijke ongrondwettigheid van het gebruik dat van die dotatie wordt gemaakt, zeggen de rechters. Het is een subtiel onderscheid – en sommigen zullen de houding van het Grondwettelijk Hof nogal eng en minimalistisch vinden.

Wenk en werk voor Diependaele

Toch is daarmee de kous niet af. Het Hof hamert erop dat wanneer het Parlement van de Franse Gemeenschap via zijn werkingsdotatie subsidies verdeelt, het erover moet waken ‘dat zowel bij de toekenning als bij de aanwending van de subsidies de territoriale bevoegdheidsverdeling inzake culturele aangelegenheden in acht wordt genomen’. Waarmee het met niet zoveel woorden zegt, dat dit met de subsidiëring van 29 francofone verenigingen in Vlaanderen niet (altijd) het geval is.

Ten slotte geven de rechters de Vlaamse regering de wenk om naar de Raad van State of naar de gewone rechter te stappen, en die te laten nagaan of met de subsidies de territoriale bevoegdheidsgrenzen van de Franse Gemeenschap overschreden zijn. De in de steigers staande regering-Diependaele weet bij deze wat haar te doen staat.