Kiesrecht eindelijk in ere hersteld

Van de ruim 4,9 miljoen kiesgerechtigde Vlamingen zijn er afgelopen zondag maar liefst 1,8 miljoen niet gaan stemmen. Dat bewijst dat mensen beter niet verplicht worden naar de stembus te trekken.

Het is goed dat burgers hun stemrecht kunnen uitoefenen. Maar zoals het betogingsrecht, het stakingsrecht en het petitierecht ook inhouden dat je ervoor kan kiezen niet te betogen, niet te staken en geen petitie te ondertekenen, zo houdt het kiesrecht ook het recht in niet aan verkiezingen deel te nemen. Stemplicht ontneemt burgers dat recht.

Meer dan de helft van de politici vindt het verplichten van mensen om aan verkiezingen deel te nemen onaanvaardbaar. Waarom zouden zij thuisblijvers anders met rust laten? Het College van procureurs-generaal zegt al 25 jaar dat afwezige kiezers niet vervolgd of gestraft zullen worden, en het parlement en de regering laten dat al net zolang toe. Ze aanvaarden gewoon dat de sancties die in het Kieswetboek staan – en die ze ook laten staan – niet worden toegepast.

Geen ramp of dwaasheid

De afschaffing van de stemplicht bij de lokale verkiezingen in Vlaanderen is dus echt geen ‘historische vergissing’, ‘stommiteit’, ‘ramp’ of ‘dwaasheid van de eerste orde’, zoals de afgelopen dagen in verschillende media werd beweerd. Integendeel, het kiesrecht werd in ere hersteld. Na 131 jaar is het — zij het voorlopig enkel bij de lokale verkiezingen in Vlaanderen — eindelijk een volwaardig recht, waar de burger in volle vrijheid al dan niet gebruik van kan maken.

Aanhangers van wat de Leuvense politicoloog Bart Maddens het ‘dogma van de opkomstplicht’ noemt, geven altijd hetzelfde argument voor het behouden van de stemplicht: het verhoogt de participatie en compenseert de sociale en demografische verschillen binnen die participatie. Dat argument houdt geen steek, want voor de werking van politieke instellingen en democratische besluitvorming is de verkiezingsparticipatie niet relevant.

De gemeente- en provincieraadsleden zijn op 13 oktober volkomen legaal verkozen en de beslissingen die ze zullen nemen zijn dan ook legitiem. De vrees van de stemplichtdogmatici dat het beleid de ‘afhakers’ – jongeren, kortgeschoolden en mensen met een laag inkomen – verwaarloost, is ongegrond. Een van hen, Stefaan Walgrave, gaf maandagmiddag op Radio 1 toe geen enkel onderzoek te kennen waaruit blijkt dat beleidsmakers afwezige kiezersgroepen ‘vergeten’.

Weinig inspraakkansen

Het is trouwens niet omdat stemplicht de deelname aan verkiezingen verhoogt, dat hij de democratie en dus de inspraak van de burger versterkt. Integendeel, aan wat anders dan aan de stemplicht ligt het dat wij zo weinig mogelijk naar de stembus worden geroepen en dus zo weinig mogelijk inspraakkansen hebben?

In Nederland zijn er om de vier jaar gemeentelijke en provinciale verkiezingen, in België om de zes jaar. In Duitsland zijn er om de vier jaar federale parlementsverkiezingen, in België om de vijf jaar. De vierjaarlijkse verkiezingen voor de gemeenteraden en de provinciale staten in Nederland zijn gescheiden: ze worden elk in een ander jaar gehouden. Bij ons worden de zesjaarlijkse gemeente- en provincieraadsverkiezingen op dezelfde dag gehouden. Er is maar één verkiezingscampagne waarin, zoals we de voorbije weken opnieuw konden vaststellen, het provinciale beleidsniveau helemaal door het gemeentelijke wordt ondergespit.

In het opeenstapelen van verkiezingen is België trouwens wereldkampioen. Alleen in België worden de deelstatelijke, de federale en de Europese verkiezingen op dezelfde zondag gehouden en — ondanks de totaal verschillende inzet — in dezelfde campagne geperst. Want hoe erg zou het zijn de Belgen te verplichten drie in plaats van één keer naar de stembus te trekken?

Maatregelen

De Vlaamse regering zal de afschaffing van de stemplicht evalueren, al zal dat niet leiden tot een herinvoering ervan. De evaluatie kan wel zorgen dat er maatregelen en initiatieven komen om de participatie te verhogen. Een voor de hand liggende maatregel is de invoering van het schriftelijk stemmen, een mogelijkheid die al in verschillende landen bestaat. Daarmee kan dan ook de omslachtige en fraudegevoelige stemming bij volmacht worden vervangen…