Guido Westerwelle: Gewapend tegen de bedreigingen van de vrijheid

‘We missen hem’, schrijft Ulf Poschardt in Die Welt over de gewezen Duitse liberale minister van Buitenlandse Zaken Guido Westerwelle (1961-2016), die vandaag 60 jaar zou geworden zijn. ‘Er fehlt’, staat er in het artikel, letterlijk: ‘Hij ontbreekt’. Zeker in een land waar het liberalisme het niet altijd onder de markt heeft gehad.

En Westerwelle was een liberaal in de ware zin van het woord, een vrijheidslievende geest die de daad bij het liberale credo voegde. ‘Het gevaar loert om de hoek voor de vrijheid’, zo zei hij ooit, ‘wanneer de burgers hun eigen immuunsysteem vergeten dat hen moet wapenen tegen elke bedreiging van de vrijheid.’

Aan het roer

De liberale FDP mag dan wel mee aan het roer zitten in Berlijn – de eerste keer sinds 2009-2013 -, maar vele van haar kiezers beginnen zich zorgen te maken over haar standvastigheid binnen een regering met sociaaldemocraten en groenen. Met Westerwelle zou het niet waar geweest zijn.

Voor hem kwam eerst de burger, dan de staat. ‘Man könne mit dem Vorwand, man schaffe Sicherheit, jedes Bürgerrecht in Zweifel ziehen.‘ (‘Men kan met het excuus veiligheid te creëren elk burgerrecht in twijfel trekken.’)

Impuls

Als medeoprichter van de Jungliberale steunde de rechtenstudent Westerwelle begin jaren ’80 van vorige eeuw de koerswissel die toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher (FDP) voltrok van de coalitie met de sociaaldemocraten (SPD) naar de christendemocraten (CDU/CSU). Maar zelf nam hij geen vrede met het bijrolletje dat de FDP onder kanselier Helmut Kohl (CDU) speelde. Westerwelle wilde de FDP met het ‘Projekt 18’ – doelend op 18 procent bij de verkiezingen – uitbouwen tot een ‘partij van het volk’ (en niet enkel van de beterverdieners).

Onder zijn impuls als partijvoorzitter (sinds 2001) klom de FDP die altijd geflirt had met de kiesdrempel van vijf procent naar een verbazingwekkende tien procent bij de Bondsdagverkiezingen van 2005. Hij weigerde een ‘Ampel’, een verkeerslicht met SPD (rood), Grüne en FDP (geel), te vormen en veroordeelde zo de CDU/CSU en SPD tot elkaar in een Grote Coalitie. Christian Lindner, de huidige voorzitter van de FDP, deed na de Bondsdagverkiezingen van 26 september 2021 datgene wat Westerwelle nooit zou gedaan hebben: meegaan met rood en groen.

Uitholling

Het is een ongeschreven wet in Duitsland dat een Grote coalitie leidt tot de uitholling van de volkspartijen – wat de christendemocraten en sociaaldemocraten pretenderen te zijn – en tot een versterking van middelgrote of kleine partijen. Dat zagen we ook bij de laatste verkiezingen: SPD en CDU/CSU kwamen op respectievelijk 25,7% en 24,1%, cijfers die eigenlijk bedroevend zijn voor ‘Volksparteien’; Grüne en liberalen daarentegen gingen er op vooruit. Dat was ook het geval bij de verkiezingen van 27 september 2009 toen de FDP 14,6 procent in de wacht sleepte: de christendemocraten vormden met haar de zwart-gele coalitie met Angela Merkel II (CDU) als bondskanselier en Guido Westerwelle (FDP) als minister van Buitenlandse Zaken.

Moed

De dag na de verkiezingen veroorzaakte Westerwelle als voorzitter van de liberalen al een storm in een glas water door op een persconferentie Britse journalisten niet in het Engels te woord te willen staan, met als argument ‘Wir sind hier ja in Deutschland’ (‘We zijn hier immers in Duitsland.’).

Veel meer ongenoegen baarde hij bij de NAVO-bondgenoten toen Duitsland zich in 2011 in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) onthield bij de stemming over de resolutie die een militaire actie tegen het Libië van Kaddafi moest mogelijk maken. Westerwelle rechtvaardigde later die onthouding door te wijzen op de chaos waarin de interventie Libië had gestort. Moed was hem ook op het persoonlijke vlak niet vreemd, bijvoorbeeld toen hij – een gehuwde homoseksueel – officiële bezoeken aan Arabische landen bracht.

Ongezouten

Op socio-economisch vlak verkondigde hij ook wel eens ongezouten uitspraken, bijvoorbeeld toen hij als reactie op een pleidooi voor hogere werkloosheidsuitkeringen het volgende zei: ‘Wer dem Volk anstrengungslosen Wohlstand verspricht, lädt zu spätrömischer Dekadenz ein. An einem solchen Denken kann Deutschland scheitern ‘ (Wie het volk een welvaart belooft waar geen inspanning tegenover staat, nodigt uit tot laat-Romeinse decadentie. Aan zulk een denken kan Duitsland ten gronde gaan’).

Maar wat uiteindelijk de neergang van de FDP inluidde, was de teleurstelling van de middenklasse dat de partij haar mooie verkiezingsbeloften niet kon waarmaken. Bij de verkiezingen van september 2013 zakte de FDP tot net onder de kiesdrempel van vijf procent. De toen nog enkel eurokritische Alternative für Deutschland (AfD), die pas enkele maanden daarvoor opgericht was, had de FDP heel wat kiezers afgesnoept.

Middenklasse

Onder Westerwelle beleefde de FDP haar grootste triomf, maar ook haar zwaarste nederlaag. Dat ze van 2013 tot 2017 niet aanwezig was in de Bondsdag, het federale parlement, was een zware klap voor het Duitse liberalisme als partijpolitieke stroming.

Na het einde van zijn parlementair mandaat stichtte Westerwelle samen met de ondernemer Ralph Dommermuth de Westerwelle Foundation – Stiftung für internationale Verständigung (‘Stichting voor internationaal begrip’), die de democratie in ontwikkelingslanden wil bevorderen door de middenklasse te versterken. Poschardt schrijft hoezeer Westerwelle zich verheugde op zijn nieuwe leven. De voorvreugde zou niet lang duren. In juni 2014 vernam de oud-minister dat hij aan leukemie leed. Hij overleed nauwelijks twee jaar later, op 18 maart 2016. Westerwelle zou ook de wederopstanding van zijn partij dan ook niet meer meemaken. ​