Heibel over een ‘aangebrand’ boek

Rolf Peter Sieferle (1949-2016) had als Duits ‘Zivilisationskritiker’ naam gemaakt met enkele boeken over het verband tussen ecologie en industrialisering. De marxistisch geschoolde Sieferle had bijvoorbeeld in het boek ‘Rückblick auf die Natur’ (1997) het verbruik van eindige fossiele grondstoffen door het globale kapitalistische systeem aan een kritisch onderzoek onderworpen. Als professor ‘Allgemeine Geschichte’ aan de universiteit van Sankt Gallen in Zwitserland hield hij zich bezig met economische geschiedenis, ideeëngeschiedenis en cultuurkritiek.

Fragiel evenwicht

Toen Sieferle op 17 september 2016 in Heidelberg overleed, herdacht de Süddeutsche Zeitung hem als ‘Der Unerschrockene’, een ‘rationele denker, die zich ook dan niet uit zijn lood liet slaan als hij nadacht over apocalyptische mogelijkheden’. Even later geraakte de ware doodsoorzaak bekend. Sieferle had zichzelf van het leven beroofd, had bewust de ‘Freitod’ gekozen. Nu noemde Gustav Seibt hem in diezelfde krant een ‘Verzweifelter’, een man die wanhoopte over de overlevingskansen van ons samenlevingsmodel en daaruit voor zichzelf de ultieme consequentie had getrokken.

Wat had Sieferle zo ver gedreven? Zijn stelling was dat de industrienatie, zoals ze in het Westen voorkomt, gebaseerd is op arbeidsdeling, wederzijds vertrouwen en een hoge scholingsgraad. Dat fragiele evenwicht zag hij bedreigd door de toestroom van honderdduizenden vluchtelingen voor wie bondskanselier Angela Merkel vanaf september 2015 de poort had geopend. Sieferle schatte dat er nog ‘miljoenen analfabeten’ zouden volgen. Voor zijn ogen doemde het schrikbeeld op van armoede, de aftakeling van de rechtsstaat en etnische conflicten.

Sieferle kwam van links, maar was de laatste jaren van zijn leven naar rechts uitgeweken. Hij koesterde een bijzondere belangstelling voor de ‘Konservative Revolution’, een stroming van elitair denkende intellectuelen ten tijde van de Republiek van Weimar (1919-1933). In een boek met die titel had hij biografische schetsen geborsteld van vijf onder hen: van de dichter-soldaat Ernst Jünger, van de socioloog Hans Freyer die bekend werd met het werk ‘Revolution von rechts’, van de socioloog en econoom Werner Sombart die de ontwikkelingsgeschiedenis van het kapitalisme had bestudeerd, van Oswald Spengler die furore maakte met zijn werk ‘Der Untergang des Abendlandes’, en van de journalist Paul Lensch die in de gestuurde economie van tijdens de Eerste Wereldoorlog de kiemen van een nationaal georiënteerd ‘oorlogssocialisme’ meende te ontwaren.

Verbijstering

Postuum verscheen van Sieferle in 2017 het boek Finis Germania, een bundeling van 30 korte teksten, bij Verlag Antaios, een uitgeverij die als het vlaggenschip van Nieuw-Rechts in Duitsland geldt. Sieferle roept er ‘das indigene Volk’ van de Duitsers, de ‘autochtonen’ dus, in op om zich te verweren tegen de massale immigratie en de eigen ‘specifieke identiteit’ te verdedigen. Hij verwijt de Duitsers ook dat ze zodanig gebukt gaan onder de last van het verleden, meer bepaald het nationaalsocialistische, dat ze hun weerbaarheid tegenover toekomstige bedreigingen hebben verloren. In de Alternative für Deutschland (AfD) zag hij de enige oppositie, maar om niet nog meer in het verdomhoekje te geraken raadde hij in een brief aan de journalist Michael Klonovsky de partijleiding aan een ‘radicale breuk met het antisemitisme’ als ‘irrationele en irrelevante ideologie’ te voltrekken.

Aan het boek Finis Germania werd niet veel aandacht geschonken tot het deze maand plotseling opdook op de 9de plaats in de lijst ‘Sachbuch des Monats’, van non-fictieboeken die door de Norddeutscher Rundfunk (NRD) en de Süddeutsche Zeitung worden aanbevolen. Verbijsterd vroegen commentatoren zich af hoe een boek met zo’n ‘aangebrande’ inhoud daarin terecht kon komen. De jury bestaat uit een twintigtal wetenschappers, auteurs en journalisten die elk 20 punten kunnen geven aan een boek dat ze willen aanbevolen zien. Idealiter verdeelt ieder die punten over een drie- tot viertal boeken, maar nu bleek één van de juryleden alles ingezet te hebben op dat ene boek van Sieferle.

De verbijstering werd nog groter toen aan het licht kwam dat Johannes Saltzwedel van het toch niet bepaald rechts te noemen tijdschrift Der Spiegel erachter zat. Saltzwedel gaf zijn ontslag als jurylid, maar niet zonder te verklaren waarom hij ‘bewust een zeer provocerend boek’ ter discussie had willen stellen: „Sieferles Aufzeichnungen sind die eines final Erbitterten, gewollt riskant formuliert in aphoristischer Zuspitzung. Man möchte über jeden Satz mit dem Autor diskutieren, so dicht und wütend schreibt er.” (De aantekeningen van Sieferle zijn die van een finaal verbitterd man, gewild riskant geformuleerd in een aforistisch toegespitste stijl. Je zou over elke zin met de auteur willen discussiëren, zo intensief en woedend schrijft hij’). En zo werd Sieferle in de pers eerst een ‘Unerschrockener’ (onvervaarde), daarna een ‘Verzweifelter’ (wanhopige) en uiteindelijk een ‘Erbitterter’ (verbitterde).

Foto (c) www.ndr.de