Herman Van den Reeck met de ‘ogen zuiver en onbewaasd’

Herman Van den Reeck duikt negentien jaar na zijn dood op als ‘Lode Vermael’ in de Franse sleutelroman Les évasions d’Olivier Trickmansholm (Aubier 1939, Parijs). Trickmansholm is het alter ego van Michel Seuphor (1901-1999), een naar Frankrijk uitgeweken Vlaamse kunstenaar. Fernand-Louis Berckelaers luidt in waarheid de burgerlijke naam van Seuphor, wat op zijn beurt een anagram van Orpheus is.

Martelaar

Berckelaers was er die bewuste dag op de Grote Markt in Antwerpen bij. Die 11de juli van het jaar 1920, toen Van den Reeck dodelijk getroffen werd door een politiekogel. De flamingant geworden telg uit een Antwerpse bourgeoisfamilie schreef in zijn roman – en hij zou dat later in een interview met Joos Florquin in ‘Ten huize van …’ nog eens herhalen – dat hij arm in arm met Van den Reeck naar de Grote Markt was gewandeld. Toen de chaos uitbrak, geraakten de twee vrienden uit elkaar.

De ene stierf en werd held en martelaar van de Vlaamse beweging. De andere ruilde Vlaanderen in 1925 definitief om voor Frankrijk en groeide uit tot een van de grootste avant-gardistische kunstenaars van de 20ste eeuw. Als dichter en schilder balanceerde hij, zoals Matthijs de Ridder schreef, ‘op de smalle lijn die activisme, futurisme en constructivisme met elkaar verbindt (1).

Afgeranseld

Seuphor was bevriend met beroemde kunstenaars als Mondriaan en Marinetti. 56 jaar na het dramatische gebeuren werd hij voor zijn 75ste verjaardag gehuldigd in het Antwerpse stadhuis. Het was de tweede keer, herinnerde hij zich monkelend, dat hij er ‘ontvangen’ werd, deze keer in betere omstandigheden: ‘Die andere keer – dat is lang geleden – was iets minder beleefd. Ik werd hier – daar beneden op het commissariaat – door twee politieagenten binnengesleurd en dan met oorvijgen voorzien en op een perfecte wijze afgeranseld’.(2)

Kosmopolitisch

Het artistieke oeuvre van Seuphor is ontzaglijk, zijn kunstenaarsnetwerk was dat eveneens. Aan het begin van die glansrijke carrière stond zijn medeoprichting in 1921 van het literaire, culturele en politieke tijdschrift Het Overzicht. Seuphor, zoals Berckelaers zich al vanaf zijn 17de levensjaar noemde, nam samen met Geert Pynenburg de verdediging van de abstracte kunst op zich.

Het Overzicht koppelde flamingantisme aan een rebelse en kosmopolitische houding, zoals in de ‘Manifest-inleiding’ in het eerste nummer te lezen viel: ‘Wij staan in ons Vlaams-zijn met een breed voelend en sterk denkend nationalisme: het zelf-zijn van ons volk in Groot-Nederland ligt op de rechte weg naar internationalisme (…)’.(3) Vlaamsgezind zijn vloeide voor de jonge Seuphor ook voort uit weerzin tegen het autoritaire Franstalige milieu waarin hij was opgegroeid.

Radicale gedachten

Herman Van den Reeck deed voor Seuphor dienst ‘als een krachtig symbool van een heldhaftig soort jeugdige opstandigheid’, maar dat beeld was ‘wel bewust gemanipuleerd’, schrijft De Ridder verder nog.(4)  Seuphor en Pynenburg hadden namelijk een nagelaten artikel van Van den Reeck gevonden, maar schrokken ervoor terug om het in 1921 in zijn geheel te publiceren in het ‘Guldensporennummer’.

De martelaar, met ‘de ogen zuiver en onbewaasd’,  bleek er heel radicale gedachten op na te hebben gehouden. De redacteurs lieten angstvallig het slot van het artikel weg dat zo luidde: ‘Organiseer U, sticht geheime revolutionaire bonden die zich gereed maken tot de supreme strijd, bewapen u in alle stilte (…) Zoek aansluiting bij de soldaten enerzijds, bij de socialisten anderzijds; daar ligt het heil’. (5) In zijn met citaten doorspekte commentaar hield Seuphor het bij ‘De wil’ als ‘de enige weg om van kunnen tot zijn, om van niets tot iets te komen.’(6)

De biografie van Herman Van den Reeck, een uitgave van Doorbraak, is verkrijgbaar in de online boekhandel van Doorbraak. Dit artikel verscheen eerder in Mededelingen van het AVDN. 

(1) Matthijs de Ridder, ‘Jaime la vitesse (comme Marinetti), mais je lui préfère l’espace’. Fernand Berckelaers, F.T. Marinetti en de hobbelige weg naar (wan)orde, in: Michel Seuphor 1901-1999. Grensverkenner van de avant-garde, Zacht Lawijd, nr. 8-3, Antwerpen 2009, p. 65.
(2) Herbert Henkels [red.], Seuphor, Mercatorfonds, Antwerpen 1976, p. 8.
(3) Het Overzicht, 15 juni 1921 (nr. 1), p. 1-2.
(4) O.c., p. 77.
(5) Geciteerd bij Henkels, o.c., p. 23.
(6) Het Overzicht, 1 juli 1921 (nr. 2). ​